Inhoudsopgave en samenvattingen nr. 123
- Film: Saul fia / Son of Saul. De doden spreken (Erik Machielsen)
Kun je de huiver van Auschwitz vertalen in een fictiefilm? Het antwoord luidt positief. Het pijnlijke maar krachtige bewijs daarvan wordt geleverd door Son of Saul.
- Film: Bridge of Spies. Helden in de schaduw (Erik Machielsen)
Werkelijk, nóg een film over de Koude Oorlog? Dat liedje kennen we ondertussen. Of toch niet? De namen van Steven Spielberg en Tom Hanks in de aftiteling prikkelen in ieder geval onze nieuwsgierigheid. Met achtentwintig films op zijn conto heeft Spielberg nog niets aan jeugdigheid ingeboet. Uit Bridge of Spies blijkt meer dan ooit zijn voorliefde voor helden in de schaduw, gewone mannen of vrouwen die worden gedreven door integriteit en eergevoel. - Theater: De Welwillenden (Anneleen Spiessens)
“Laat me u vertellen hoe het ging. Het is een trieste geschiedenis, maar toch ook een verhaal met een moraal. Een vrij lang verhaal, er heeft zich heel wat afgespeeld. Maar misschien bent u niet gehaast, misschien heeft u tijd. Ik zal er alles aan doen om duidelijk te blijven. U hebt de garantie dat in wat ik u ga vertellen geen enkele wroeging zal doorklinken. Ik heb nergens spijt van, ik deed mijn werk, meer niet.” Aan het woord is Max Aue, gespeeld door de Nederlandse acteur Hans Kesting. Als oude man blikt hij terug op zijn carrière bij de SD, later de SS, waar hij in het spoor van de Duitse Einsatzgruppen de ‘Holocaust door kogels’ aan het oostfront mee overzag en na een passage in Stalingrad naar Berlijn werd afgevaardigd om de inzet van gevangengenomen Joden in de oorlogseconomie te bestuderen. Vanop de bühne spreekt hij zijn publiek nu rechtstreeks toe. - Theater: Theatre as Courtroom: The NSU protocols in Freiburg (Tom Vanassche and Martin Hinze)
In 2015, the Freiburg Theatre initiated a series of “dramatic readings” based on the trial against the NSU (Nationalsozialistischer Untergrund), suspected of a series of racist murders in Germany. The NSU Protocols constitute in many ways a parallel trial that reveals both overt and latent forms of racism in German society and, by drawing on the “factographic” tradition of documentary theatre, specifically seek civic participation. - Muziek: Le Verfügbar aux enfers. Interview met Marion Pillé (interview afgenomen door Daniel Weyssow)
Op 21 oktober 1943 wordt Germaine Tillion wegens verzetsactiviteiten naar Ravensbrück gedeporteerd. Door de solidariteit van haar kameraden slaagt ze in oktober 1944 in een onvervalst waagstuk waar de doodstraf op staat, namelijk schrijven. Ze is ervan overtuigd dat humor en inzicht in hun omgeving voor de gedeporteerden de laatste bescherming bieden tegen ontmenselijking. Daarom beschrijft ze hun leefomstandigheden in een compromisloze operette: Le Verfügbar aux enfers. De operette wordt nu in november 2016 opgevoerd in het Brusselse Théâtre Marni. We hadden een gesprek met regisseur Marion Pillé, twee maanden nadat haar gezelschap Les Souffleuses de Chaos het work-in-progress voorstelde, meer bepaald op 11 november 2015 in het Maison de la Création. Op de uitnodiging prijkte volgende boodschap: ‘Op de met afgeschoren haren bestrooide arena van een macaber, wrang grappig circus zingen en dansen vier actrices in een poging om dood en barbarij te tarten.’
- Professor Gideon Greif is well-known for his pioneering research on the Sonderkommandos, prisoners who were forced to work in the gas chambers and crematoria of the Auschwitz-Birkenau concentration and extermination camp. Some of them moved to Israel afterwards. In 1986, when he realized that the matter had received very little attention until then, Greif began collecting interviews of these tormented men and managed to gather a unique collection of testimonies that conveys the voices of these unlikely survivors. Indeed, as “bearers of secrets” (Geheimnisträger) from the Nazi perpetrators, the men were not supposed to live and share their story. Last year, Gideon Greif and Itamar Levin published Aufstand in Auschwitz (2015), a study about the revolt of the Sonderkommandos in Birkenau on 7 October 1944 – an unexplored event. It was one of the numerous acts of resistance against the Nazis that the Jewish people undertook in occupied Europe.
Edited by Anneleen Spiessens and Tom Toremans
- Presentation (Anneleen Spiessens and Tom Toremans)
What is the relationship between testimony, defined as a more or less ritualized first-person account of political violence, and translation? Correspondingly, how does the translator position herself towards the witness? Can the translator be, or become, a witness? How, when and why are testimonies translated? Which linguistic and discursive strategies do translators resort to when faced with ethically challenging texts? Which role do they play exactly in the transmission of the historical knowledge, cultural values or social critique conveyed by the testimony? Does translation weaken or rather reinforce the relevance and impact of the original statement? How important is translation in literary, political and institutional settings? Do these specific settings determine translation practice in significant ways? To which extent can subsequent processes of transcription, editing, translation and archiving affect the source text? And how accurate are the boundaries we draw to distinguish witnessing from translating, documentary from literary testimony, the original from its translation? These are the main questions we intend to explore in our dossier. - Retranslating Rousset: English-Language Mediations of L’Univers concentrationnaire (Sharon Deane-Cox)
This article approaches the translation of concentration camp testimony through the optic of secondary witnessing in order to consider how translation, as an act of listening, might impact the preservation and transmission of the survivors’ account. A case study on the initial translation and retranslation of David Rousset’s L’Univers concentrationnaire in English will serve as the basis for exploring how the translators have attended to the survivor’s representation of the camps. It will also scrutinize paratextual material and translation reviews as a means of retracing some of the socio-cultural conditions of production of the two target texts, paying particular attention to how Rousset has been understood and received. - Voicing the Perpetrator’s Perspective: Translation and Mediation in Jean Hatzfeld’s Une saison de machettes (Anneleen Spiessens)
This paper draws on discourse analysis and narrative theory to uncover the strategies exploited by authors who voice the perpetrators’ perspectives on war and conflict. As an “extreme” form of literature on both a formal and an ethical level, perpetrators’ testimonies cannot be but a “relayed” and therefore layered story, calling for a particular mise en scène. The paper assesses the importance of testimonial scenography in Une Saison de machettes, an account written by former war reporter Jean Hatzfeld that presents transcribed interviews with Rwandan génocidaires. An analysis of excerpts from the English and Dutch translations of Hatzfeld’s book reveals the polyphonic nature of the killers’ testimony and subverts the idea of a “consonant” translation as promoted by Hatzfeld himself. - Archived Voices: Refiguring Three Women’s Testimonies Delivered to the South African Truth and Reconciliation Commission (Antjie Krog and Nosisi Mpolweni)
The South African Truth and Reconciliation Commission (TRC) executed a vital process of transitional justice in the 1990s. Its main task was to address the human rights abuses of the past through a process of truth and amnesty, using the testimonies of victims/survivors and amnesty applicants to gather information about the gross violations of human rights that had taken place under apartheid. Today, the consequences, effects, and failures of the commission are still being debated among scholars as well as among certain parts of the population. The three testimonies discussed in this paper were delivered during the first and second weeks of TRC hearings in 1996, before being transcribed, translated and archived. We want to explore the less obvious and more subtle refigurings that took place during the compilation of TRC testimonies, not only through the processes of translation and transcription, but also through narrating the event in a way that leaves central moments un-uttered. - Pushing Back: Witnesses and Translation in the Radovan Karadži? Trial (Ellen Elias-Bursa?)
In the trial of Radovan Karadži? before the International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia, the degree to which witnesses for the Prosecution and the Defence engage during their testimony with translation and interpreting issues is a measure of their sense of agency. Karadži? uses his position as a self-representing accused to assert his dominance over the trial. Prosecution and Defence witnesses find ways through discussion of language-related issues to resist Karadži?’s language-related pressures. - The Belgian Asylum Interview: The Implications of Lingua Franca English Usage (Katrijn Maryns)
In institutional settings of globalization, labelled languages are generally preferred over multilingual repertoires and mobile language resources. Drawing on linguistic-ethnographic analysis of the way English is treated as an invariable “ad hoc” idiom in the Belgian asylum interview, this article demonstrates how institutional measures and routines relating to multilingualism fail to address the communicative needs and practices of the participants involved. I discuss how the divergent potentialities of the speakers’ linguistic repertoires reflect a remarkable inversion of client-gatekeeper resources in the way the participants with the least linguistic resources in the interview process eventually have the power to act as arbiters of what is or is not institutionally relevant for the case. - “The Wrath of the Goddess” and Other Acts of Doktori: Exorcising Colonial Possession in Translation (Christi A. Merrill)
If the testimonial genre is appropriated from colonial-era academic traditions, how may its translation into English intervene in the complex domestic politics of caste and gender inequities in India? I attempt a provisional answer by attending to the issues raised when translating the life story of Dalit feminist Kausalya Baisantry’s Dohra Abhishaap [Doubly Cursed] from Hindi, focusing particularly on a short ethnographic passage that describes different ways untouchable members of her community dealt with smallpox outbreaks, from exorcism to Western medicine (as “doktori”). I argue that Baisantry’s rhetoric up-ends the binaries of postcolonial studies and in the process complicates genealogies of “cultural translation” Talal Asad has critiqued, including his insight that anthropological rhetoric is predicated on fixed disparity between languages. - Translating the Egyptian Revolution:
- Translation, Testimony, Activism (an Interview with Samah Selim by Tom Toremans)
As an academic, translator and activist, Samah Selim has produced a body of work that is of particular relevance to this special issue on the relation between translation and testimony. More specifically, it is the turn from academic research on Arabic literature and translation to a more directly activist engagement with translation in the wake of the revolution in Egypt in 2011 that is of specific interest to this issue. Currently Associate Professor at the Department of African, Middle Eastern and South Asian Languages and Literatures at Rutgers University, Selim previously taught at Columbia University, Princeton University and the University of Aix-en-Provence. She is also co-director of the literature module of the Berlin-based postdoctoral research program, Europe in the Middle East; the Middle East in Europe. Her published research mainly concerns modern Arabic literature in Egypt and the Levant, and the politics of translation in (post)colonial contexts. In 2004 she published a monograph on The Novel and the Rural Imaginary in Egypt 1880-1995, which explored the relationship between the rise of the novel genre, the politics of nationalist representation and the peasant question in 20th century Egypt.
In addition, Selim produced translations of works by Yahya Taher Abdullah, Khaled Ziadeh, Mohamed Makhzangi and Jurji Zaydan. She was the first translator winning both the Banipal Prize and the Arkansas Prize for Arabic literary translation. In 2012, Selim’s engagement with translation took an activist turn when she became a member of the video subtitling unit of the non-profit collective Mosireen. Inspired by this multifaceted, academic-activist engagement with translation and testimony, we interviewed Samah via e-mail in July of this year. - Moments of clarity (Omar Robert Hamilton)
Omar Robert Hamilton is a film maker, writer and cultural organizer working in documentary and fiction. He helped found Cairo’s Mosireen collective and works on the documentation, archiving and the visual record of the Egyptian revolution in various ways. He is also founder of the annual Palestine Festival of Literature, which seeks to challenge Israel’s various apartheid policies and the international discourse surrounding them. His latest fiction short, Though I Know the River is Dry from 2013, won the Prix UIP (Rotterdam), Best Short from the Arab World (Abu Dhabi) and Best Short Film (Yerevan). Hamilton writes semi-regularly for Egyptian journalism collective Mada Masr and occasionally for the London Review of Books blog. His debut novel The City Always Wins, about the parts of the revolution you cannot capture in the archive, will be published in 2017. In the following piece, he writes in the most heartfelt way about his hopes and frustrations during and after the Egyptian Revolution.
- Translation, Testimony, Activism (an Interview with Samah Selim by Tom Toremans)
Varia
- The Italian Military Internees in Germany during World War II: Repatriation, Memory, Denial (Sabrina Frontera)
After the armistice of 8 September, more than 650,000 Italian soldiers who had refused to fight for the Axis were disarmed by the Wehrmacht and deported to the Reich for forced labour. Deprived of the “Prisoner of War” status, they were classified as “Italian military internees” (IMI). The first consequence of this decision was that the Red Cross and international authorities could not reach their camps in which, despite the Geneva Convention agreements, soldiers were employed in factories as “slaves”. Until today, their story remains largely untold.
The arrival of the Allies and the formal liberation of the camps was not the end of the IMI’s sufferings: considered displaced persons and sometimes suspected of collaboration, they were not immediately repatriated. On their return to Italy, moreover, they were heavily disappointed, faced with economic and practical problems in everyday life. The present article focuses not only on the history of repatriation but explores how the memory of internment was constructed and managed by the ex-internees, the institutions and political parties in Italy. - The Battle of Vukovar. A Turning Point in the Croatian “Homeland War” (Dražen Živi? and Iva Šuši? Degme?i?)
The year 2016 commemorates the 25th anniversary of what is referred to as “the Greater-Serbian aggression” against the then self-proclaimed Republic of Croatia and the town of Vukovar. Between 18 and 20 November 1991, after a three-month siege, the Yugoslav National Army and Serbian forces occupied Vukovar. They committed numerous war crimes, many of which were defined as the actus reus of genocide. Thousands of killed, wounded, displaced and missing persons as well as substantial material damage are a clear evidence of the urbicide, memoricide and culturecide committed by Serbian forces against an old, Croatian town. Vukovar became a symbol of Croatian defence in the “Homeland War”, and 1991 a crucial moment in the establishment and international recognition of an independent Croatian state.
Memorial Site
- The Memorial Centre of Homeland War Vukovar, Croatia (Iva Šuši? Degme?i?)
The article briefly traces the siege of Vukovar by the Yugoslav National Army in 1991 and the gruesome post-occupation events. It then focuses on the foundation of the Memorial Centre of Homeland War Vukovar in 2013, a site of remembrance, education, research and documentation where young generations get to know Vukovar’s past and learn about coexistence and tolerance. - Jasenovac: Een litteken in de Kroatische bodem (Frédéric Crahay)
Dit artikel schetst de geschiedenis van de site van Jasenovac en onderzoekt de redenen voor diens dalende populariteit vandaag. Tijdens de Tweede Wereldoorlog stond het concentratiekamp Jasenovac symbool voor de verschrikkingen de Ustašadictatuur in de Onafhankelijke Staat Kroatië. Na de bevrijding door Tito werd een bezoek aan de plek verplicht voor scholieren. In 1965 werd er een memoriaal opgericht. Na de oorlog van 1991 raakte de site echter in verval. De Kroatische staat zet nu voornamelijk in op Vukovar, omdat Jasenovac herinnert aan een pijnlijk en crimineel verleden. De opkomst van nationalistische partijen en Ustašasymbolen in Kroatië vandaag wijzen echter op het grote belang van Jasenovac als herinneringsplek.
Boekenplank
- Alexandre Doulut, Serge Klarsfeld & Sandrine Labeau (red.), 1945. Les rescapés juifs d’Auschwitz témoignent, Paris: Les fils et filles des déportés juifs de France – Après l’oubli, 2015. (Paul Bernard-Nouraud)
- Christopher Clark, Ijzeren koninkrijk. Opkomst en ondergang van Pruisen 1600-1947, Vertaald uit het Engels door Wil Hansen, Amsterdam: De Bezige Bij, 2015, 850 p. (Brecht Capiau)
- Élise Fontenaille-N’Diaye, Blue Book, Parijs: Calmann-Lévy, 2015, 209 p. (Jean-Pierre Pisetta)
- Sandra Ponzanesi, Postcolonial Cultural Industry: Icons, Markets, Mythologies, Palgrave Macmillan, 2014, 272 p. (Caterina Romeo)
- Ma?gorzata Pakier & Joanna Wawrzyniak (eds.), Memory and Change in Europe: Eastern Perspectives, New York & Oxford: Berghahn, 2016, xiv + 373 p. (Sara Jones)
- Nadia Butt, Transcultural Memory and Globalised Modernity in Contemporary Indo-English Novels, Berlin and Boston: de Gruyter, 2015, 213 p. (Sayma Khan)
Herinneringslabo
- Seyfo 1915 – Rwanda 94. Een sprankje hoop voor de ‘herinnering’ in België? (Mélanie Moreas)
De auteur reflecteer over (het gebrek aan) herinneringsplekken in Brussel aan de genocide op de Tutsi’s, en bezoekt het Assyrische monument in het heiligdom Banneux/Louveigné bij Luik en het Aramese monument naast de Sint-Pieterskerk in Jette. Opdat de herinnering aan het verleden vorm kan geven aan een betere toekomst, moet nagedacht worden over drie fundamentele uitdagingen: de democratische, politieke en opvoedkundige.
Het Tijdschrift staat online op
openedition.org
Alle nummers
-
Nr. 138 (04/2024) Rechtzaken
Dit dossier zal over processen gaan die een juridisch antwoord hebben geboden op een vraag naar gerechtigheid. Verschillende gevallen zullen aangesneden worden gaande van Istanboel en het Artsenproces te Neurenberg tot de Duitse politiemannen van de Jodenafdeling te Brussel en de gacacaprocessen in Rwanda.
Nr. 137 (10/2023) Jeugdliteratuur in het licht van de Holocaust
In België is onderzoek naar de relatie tussen jeugdliteratuur en de Holocaust zeldzaam, in tegenstelling tot de ruime aandacht die het fenomeen in Amerika (iedereen kent immers Art Spiegelman’s Maus) en in andere Engelstalige landen genoot. Kinderboeken waarin de Holocaust in woord en beeld wordt uitgebeeld zijn in landen zoals België en Frankrijk na de oorlog nochtans steeds in aantal blijven groeien. Terwijl literaire kritiek en onderzoek nog in de kinderschoenen lijken te staan, zal dit dossier aantonen dat de kritische analyse van dit corpus van groot belang is voor de toekomst.
Nr. 136 (04/2023) Daders
De dader of beul heeft altijd gefascineerd en angst aangejaagd. De daders van massamisdaden zijn diegenen die de vernietiging van een specifieke groep uitvoeren, vergemakkelijken of bevelen. Nummer 100 van Getuigen: Tussen geschiedenis en herinnering, dat in september 2008 verscheen, boog zich over nazi-beulen. Dit dossier biedt de lezer een historische en criminologische benadering van andere genocides van de 20e eeuw.
Nr. 135 (10/2022) Ongehoorzaamheid
Dit dossier gaat over het concept van ongehoorzaamheid in oorlogstijd. Het fenomeen van burgerlijke ongehoorzaamheid klinkt misschien bekend in deze tijden van redelijk ongebreideld protest, maar er was een tijd dat gehoorzaamheid de regel was. In een militaire context werd ongehoorzaamheid vaak gevolgd door dodelijke gevolgen. In dit dossier staan drie gebeurtenissen uit de Eerste Wereldoorlog en één uit de Algerijnse oorlog (1954-1962) centraal.
Nr. 134 (04/2022) De moord op de ‘nuttelozen’
Tijdens de Tweede Wereldoorlog wenste het naziregime niet alleen het voor haar gevaarlijke Joodse ‘ras’ te vernietigen. Alvorens deze plannen in daden om te zetten, vermoordden de nazi’s massaal zogenaamde ‘minderwaardigen’ die niet binnen hun raciaal-eugenetische ideologie en Weltanschauung pasten. Mentale en lichamelijke mindervaliden zouden gedurende het hele wereldconflict systematisch slachtoffer worden van de pseudomedische, maar moordzuchtige naziwaanzin.
Nr. 133 (10/2021) 1918-1938: De politisering van de muziek in Europa
Dit dossier zal dieper ingaan op het gebruik en misbruik van de muziek door de politieke wereld tijdens het interbellum. Er zijn veel voorbeelden van hoe de politieke propaganda zich genesteld heeft in de Europese muziekcultuur.
Nr. 132 (04/2021) AKTION REINHARDT en AKTION ERNTEFEST
Tijdens Aktion Reinhardt werden van maart 1942 tot november 1943 bij benadering 1,8 miljoen Poolse Joden omgebracht in de gaskamers van Bełżec, Sobibór, Treblinka en Majdanek. De Joden die aan de gaskamers wisten te ‘ontsnappen’ werden op 3 en 4 november 1943 – tijdens Aktion Erntefest – doodgeschoten in Majdanek, Trawniki en Poniatowa.
Nr. 131 (10/2020) Oorlog in de Stille Oceaan
Het jaar 2020 markeert ook de 75e verjaardag van het einde van de Tweede Wereldoorlog in de Stille Oceaan of – moeten we het nog herhalen – het echte einde van de Tweede Wereldoorlog. De geschiedenis van deze oorlog is doorgaans weinig bekend bij, en wordt soms genegeerd door het grote publiek in Europa. In het beste geval zijn de filmliefhebbers bekend met fragmenten uit Amerikaanse films over dit onderwerp. De Pacifische oorlog, die ook wel de Tweede Wereldoorlog in Oost-Azië en de Grote Oceaan wordt genoemd, was het toneel van de Tweede Wereldoorlog, die zich afspeelde in Azië, de Stille Oceaan, de Indische Oceaan en Oceanië. Geografisch gezien was dit het grootste conflictgebied van de oorlog, bestaande uit de uitgestrekte Stille Oceaan, het zuidwesten van de Stille Oceaan en Zuidoost-Azië. Het omvatte ‘perifere’ conflicten zoals de Tweede Chinees-Japanse Oorlog (begonnen op 7 juli 1937) en de Sovjet-Japanse Oorlog (begonnen op 9 augustus 1945).
Nr. 130 (04/2020) Receptie van de Holocaust en mentaliteitswijziging in Joodse en Christelijke milieus
De receptie van de Holocaust zet een bewustwordingsproces voor de hele mensheid in gang en spoort ons allen aan tot een kritische bevraging. In dit dossier stellen we de modaliteiten en de uitdagingen, verbonden met het doorgeven van de geschiedenis van de Holocaust voor en we evalueren ze. Daarnaast motiveren we de verschuivingen in identiteit en mentaliteit die eruit voortvloeien. Hoe zag het katholicisme het judaïsme vóór en tijdens de Holocaust? Met welke joodse en interreligieuze rituelen wordt de Holocaust in Israël en in de Verenigde Staten herdacht? De evolutie van de Joodse houding ten opzichte van de Holocaust wordt uit de doeken gedaan aan de hand van de analyse van de zogenaamde Bitburg-controverse, die ontstond door het bezoek van president Ronald Reagan aan het Duitse Soldatenfriedhof van Bitburg (Duitsland) in mei 1985. De zaak van het karmelietessenklooster van Auschwitz (1985-1993) ten slotte, toont aan hoezeer de Kerk in België en Frankrijk betrokken was bij de oplossing van het conflict en is zonder twijfel een mijlpaal binnen de “catechese van de erkenning” van de Kerk ten opzichte van de Joden. De geschiedkundige antwoorden van dit dossier op de vraagstelling met betrekking tot de Holocaust kunnen bepalend zijn voor het voortbestaan van het judaïsme en de betrekkingen tussen judaïsme en christendom.
Inhoudsopgave en samenvattingenNr. 129 (10/2019) De erkenning van de slachtoffers
De voorbije decennia heeft de opvatting postgevat dat de slachtoffers van massamoorden onze erkenning verdienen. Ze zijn niet meer weg te denken uit onze herdenkingscultuur. Dit dossier geeft een stand van zaken en werpt een blik op het ruime spectrum aan maatregelen die een blijvende erkenning moeten waarborgen. Er zijn de eenvoudige herdenkingsmomenten, maar ook en vooral de doelgerichte juridische acties binnen de strafrechtspraak op internationaal niveau die de slachtoffers van gewelddaden voor het voetlicht brengen. Er is andermaal aandacht voor de diverse aspecten van de problematiek van de erkenning, vooral daar waar een vorm van rivaliteit tussen de slachtoffers ontstaat. Tot slot belicht het dossier de transgenerationele dimensie. Diverse thema’s maken het voorwerp uit van concrete onderzoeksdomeinen. In dit dossier komen onder andere de genocide op de Tutsi in Rwanda en de aandacht voor de slachtoffers van massamoorden in de cinematografie aan bod.
Inhoudsopgave en samenvattingenNr. 128 (04/2019) De herinnering aan de genocide op de Tutsi, 25 jaar later
April 1994. Op de televisieschermen in Europa worden beelden getoond van verminkte lichamen in Rwanda. 25 jaar later willen wij herdenken.Nr. 127 (10/2018) 1918 en het voortdurende geweld
Honderd jaar geleden, in november 1918, eindigde de Eerste Wereldoorlog. Na vier jaar bloedige oorlog keerde de vrede weer in Europa. Althans, zo leek het vanuit het gezichtspunt van de overwinnaars, en zo zal het ook lijken vanuit het gezichtspunt van een vredesgezinde eeuwherdenking honderd jaar later. De historische werkelijkheid was weerbarstiger. Op z’n minst tot 1923 bleef het geweld voortduren in de vorm van revoluties en contrarevoluties, burgeroorlogen en oorlogen. En ook de geesten bleven in de ban van het geweld, zowel te linker- als te rechterzijde.
In het themanummer ‘1918 en het voortdurende geweld’ reconstrueert Getuigen hoe Europa na 1918 in de greep bleef van het geweld en hoe de oorlog zijn stempel drukte op een geweldcultuur die zou exploderen in het totale geweld van de Tweede Wereldoorlog.Nr. 126 (04/2018) Vragen over de toekomst van de herinnering
Op 20 en 21 januari 2017 vond in het Luxemburgse Esch-sur-Alzette het colloquim Questions sur l’avenir du travail de mémoire / Fragen zur Zukunft der Gedenk- und Erinnerungsarbeit plaats, waar verschillende sprekers zich bezonnen over de toekomst van het herinneringswerk. Dankzij Frank Schroeder, directeur van het Musée national de la résistance in Esch en initiatiefnemer van het congres, konden we in dit dossier zes lezingen publiceren die een antwoord trachten te formuleren op de volgende vragen: Hoe bouwen we een kritische herinneringscultuur rond de Shoah op, die komaf maakt met mythes en nationale fragmentering? En hoe vangen we de afwezigheid van rechtstreekse getuigen op? Wie geeft wat door in de toekomst, en hoe?Inhoudsopgave en samenvattingen
Nr. 125 (10/2017) Vervolging van homoseksuelen door de nazi's
Dankzij het toegenomen aantal studies over het onderwerp is de afgelopen jaren onze historische kennis gegroeid over de vervolging en deportatie van homoseksuelen door de nazi’s. In dit dossier geven we het woord aan zowel ervaren als jonge onderzoekers. Zij werpen licht op het bijzondere lot van vrouwelijke en mannelijke homoseksuelen tijdens de Tweede Wereldoorlog, en bestuderen hoe de herinnering aan deze episode evolueerde na de oorlog.Nr. 124 (04/2017) Muziek in de kampen
Muziek vormde een belangrijk onderdeel van het leven in een concentratiekamp, al dan niet geleid door de nazi’s. Welke soort muziek werd daar gecomponeerd en uitgevoerd, en wat was de precieze functie ervan? Was het een overlevingsmechanisme, een vorm van verzet voor de gedetineerden, een manier om hoop en menselijkheid uit te drukken? Of was het een instrument van terreur in handen van de kampbewakers? En wat is de rol van muziek in het herinneringswerk? Deze vragen vormen de rode draad doorheen het dossier.Nr. 123 (10/2016) Translating Memory
Presentation of the dossier: What is the relationship between testimony, defined as a more or less ritualized firstperson account of political violence, and translation? Correspondingly, how does the translator position herself towards the witness? Can the translator be, or become, a witness? How, when and why are testimonies translated? Which linguistic and discursive strategies do translators resort to when faced with ethically challenging texts? Which role do they play exactly in the transmission of the historical knowledge, cultural values or social critique conveyed by the testimony? Does translation weaken or rather reinforce the relevance and impact of the original statement? How important is translation in literary, political and institutional settings? Do these specific settings determine translation practice in significant ways? To which extent can subsequent processes of transcription, editing, translation and archiving affect the source text? And how accurate are the boundaries we draw to distinguish witnessing from translating, documentary from literary testimony, the original from its translation? These are the main questions we intend to explore in our dossier.Nr. 122 (04/2016) Revisionisme en negationisme
In de strikte betekenis van het woord is negationisme ‘de doctrine die de realiteit van de genocide door de nazi's op de Joden ontkent, meer bepaald het bestaan van de gaskamers’ (Larousse online). Bij uitbreiding slaat het begrip ook op de ontkenning van andere genocides en misdaden tegen de mensheid. De literatuur over het negationisme is omvangrijk: in veel landen zijn er zowel studies over het negationisme zelf als biografieën van negationisten. De argumentatieve en retorische strategieën van de negationisten zijn in het lang en het breed blootgelegd en websites ontmaskeren systematisch hun drogredenen. Er bestaat dus al behoorlijk wat betrouwbare informatie over het fenomeen. Toch is het om diverse redenen noodzakelijk om erop te blijven terugkomen.Nr. 121 (10/2015) Extreem geweld op/in scène
Extreem geweld schuwt het beeld niet. Het spat van het scherm. Surft van het ene medium naar het andere, van de ene stijl naar de andere – reportages, documentaires, fictie, allerlei kunstvormen. Theater houdt zich afzijdig van die gretige klopjacht, hoewel ook hier het thema steeds terugkeert. Maar op een andere manier. Al van bij zijn ontstaan onderzoekt theater de voorstelling van geweld, maar het wist op haast miraculeuze wijze te ontsnappen aan de vaak steriele polemiek rond het verbod (of niet)… op de representatie van de Holocaust. De ‘theatrale’ benadering van extreem geweld getuigt vandaag dan ook van een verfrissende jeugdigheid en een onvermoeibaar streven naar de juiste verhouding tussen ethiek en esthetiek.
Nr. 120 (04/2015) Herinnering aan de Armeense genocide
De Armeense genocide van 1915 vormt vandaag nog steeds het onderwerp van vele debatten en controversen. De geschiedenis geeft aanleiding tot intentieverklaringen, inzet en verzet, en zelfs ontkenning. Toch worden steeds openlijker banden gesmeed, bruggen gebouwd en gesprekken gevoerd tussen de Armeense en Turkse gemeenschap. Is verzoening mogelijk?
Nr. 119 (12/2014) 70 jaar geleden: Auschwitz. Terugblik op Primo Levi
27 januari 1945. Zeventig jaar geleden wandelden de eerste soldaten van het Rode Leger Auschwitz binnen. Men zou kunnen zeggen dat het kamp toen werd ‘bevrijd’, hoewel Auschwitz, en geen enkel ander nazikamp, ooit een prioriteit vormden voor de Geallieerden. Primo Levi was een van de weinige overlevenden die zich wisten te verbergen en zo ontsnapten aan de gedwongen evacuaties. Jood, gedeporteerde, chemicus, getuige, schrijver: we blikken terug op deze complexe figuur, op zijn evolutie tot wat hij zelf een ‘professionele overlevende’ noemde, op zijn oeuvre. En op de betekenis die hij aan de woorden ‘verzet’ en ‘engagement’ gaf.
Nr. 118 (09/2014) Dictatuur en terreur in Argentinië, Chili en Uruguay
Tussen 1970 en 1990 kennen Argentinië, Chili en Uruguay een bijzonder gewelddadige periode van dictatuur en staatsterreur. Het proces van democratisch herstel in de jaren daarna gaat onvermijdelijk gepaard met de constructie van verhalen en herinneringen die het verleden vormgeven. De figuur van het slachtoffer staat centraal in dit proces, en wordt kritisch geanalyseerd in de teksten die Claudia Feld, Luciana Messina en Nadia Tahir hebben verzameld.
Nr. 117 (03/2013) Hoe herinneringen zich tot elkaar verhouden
Nr. 117 (maart 2013): Amis ? Ennemis ? Relations entre mémoires [Vriend of vijand? Hoe herinneringen zich tot elkaar verhouden]
Er werd al veel gesproken en geschreven over groepsherinnering, waarbij onderlinge relaties tussen herinneringen en hun geschiedenis vaak worden beschreven in termen van conflict, ‘oorlog’, concurrentie. Zo ontstonden krachtige clichés, een soort van algemeen aanvaarde doxa over het collectieve en culturele geheugen. Met dit dossier willen we een kritische analyse bieden van deze concepten en deze doxa. We onderzoeken met name de opkomst, de samenstelling en de onderlinge verbanden tussen verschillende herinneringen rond de grote gewelddadige periodes van de 20e eeuw. Welke relaties zijn mogelijk tussen deze herinneringen, die zich misschien niet op dezelfde gebeurtenis enten maar wel degelijk een aantal kenmerken en thema’s delen?Nr. 116 (09/2013) Herdenkingsreizen
Moeten we bang zijn van het fenomeen ‘herinneringstoerisme’? Of moeten we leren leven met die realiteit? Valt elke bezoeker, in groep of individueel, voortaan onder de categorie van ‘toerist’? Of is die categorie een intellectuele simplificatie die ver afstaat van wat men tijdens zo’n bezoek ervaart? We moeten de vraag ietwat anders formuleren, wanneer we kijken naar de begeleide reizen die voor jongeren worden georganiseerd, voornamelijk door leerkrachten. In dit dossier geven we het woord aan historici en pedagogen die ervaring hebben met herinneringsreizen.
Nr. 115 (03/2013) Spanje en de opbouw van de gedachtenis
In dit nummer trachten we inzicht te krijgen in de veelsoortige identiteiten en relaties tussen herinneringen en representatievormen in het hedendaagse Spanje. Het is vandaag van essentieel belang om een nieuw licht te werpen op de gelaagde herinnering aan de burgeroorlog, de ballingschap en de repressie onder Franco. Verder herbekijken we de manier waarop andere herinneringen, zoals die aan de Shoah, werden ontvangen en geïntegreerd. In het bijzonder richten we onze aandacht op de spanningen – soms antagonistisch, soms productief – die bestaan tussen officiële evenementen, acties van verenigingen en artistieke initiatieven.
Nr. 114 (12/2012) Gedenkplaatsen
Herdenkingsplaatsen vormen het tastbare spoor van de Europese herinnering en geschiedenis van de twintigste eeuw. Maar hoe zien zij er vandaag uit? Sinds tien of vijftien jaar zijn de criteria voor het tentoonstellen en het bewaren van de sites vaak grondig veranderd, net zoals de nieuwe ontwikkelingen in het historisch onderzoek onze visie en interpretatie van het verleden hebben veranderd. Ondertussen zijn het niet meer zozeer de getuigen, maar eerder professionele historici, die de geschiedenis schrijven. Toch is dat niet de enige oorzaak van de evolutie in het domein: men is zich bewuster geworden van het belang van overdracht en herinneringseducatie, en bovendien heeft de archeologie het historisch onderzoek veel bijgebracht. We hebben de ideologische sluier van ons afgeworpen die zo bepalend is geweest voor onze opvatting van de permanente tentoonstellingen, het behoud van de sites en de organisatie van de bezoeken. Kunnen we stellen dat een nieuw tijdperk is aangebroken in de herinneringsoverdracht? Hiermee zetten we in elk geval voluit in op het heden evenals de toekomst.
Nr. 113 (09/2012) De taboes van de Duitse geschiedenis
De meest pijnlijke en ambivalente periodes uit de twintigste-eeuwse Duitse geschiedenis worden gekenmerkt door talrijke taboes die in literatuur, fotografie en film opduiken in de vorm van een ‘terugkeer van het onderdrukte’. De artikels in dit dossier behandelen enerzijds de problematiek van het antisemitisme en de houding van de Duitssprekende bevolkingen tegenover de Shoah. Anderzijds onderzoeken ze hoe mensen het geweld ondergingen van de bombardementen, de vlucht voor het Rode Leger en de massale verkrachtingen.
Nr. 112 (06/2012) De kinderen van de Spaanse burgeroorlog
Dit dossier is gewijd aan de ervaringen en culturele voorstellingen van kinderen tijdens de Spaanse burgeroorlog. We confronteren de ervaring van de kinderen – een ervaring die op vele manieren uitdrukking kreeg tijdens en na het conflict – met de voorstellingen die volwassenen van diezelfde kinderen maakten. Zo hopen we inzicht te krijgen in een conflict dat een bevolking, die samenleefde op eenzelfde grondgebied, volledig wist te verscheuren.
Nr. 111 (12/2011) Gevaarlijk spel tussen kunst en propaganda
Politieke instellingen (politieke partijen en regeringen) gebruiken de media om zichzelf in de kijker te werken, om een reputatie op te bouwen en het publiek te overtuigen van hun boodschap. Voor autoritaire besturen vormen de media een middel om hun heerschappij te verstevigen. Hoe hebben kunstenaars in het verleden kunnen meewerken aan propaganda, waarvan het utiliteitsstreven nochtans haaks staat op de doelstellingen die men traditioneel aan kunst verbindt? Hebben zij hun intrinsiek artistieke project verloochend, of hebben ze het zelf bewust vervormd?
Nr. 110 (10/2011) Volksverhuizingen, deportaties, verbanningen
Criminele groeperingen en staten gebruiken volksverhuizingen om bepaalde bevolkingsgroepen te isoleren of uit de weg te ruimen. Niet alleen worden hun mensenrechten geschonden, deze groepen verdwijnen ook uit de publieke ruimte, verliezen hun houvast en hun sociaal netwerk. Ze worden dan ook makkelijk het slachtoffer van dwangmaatregelen (uitzetting uit hun territorium, dwangarbeid …) of geweld (hongersnood, slachtpartijen, genocide …). Sinds de Eerste Wereldoorlog is dit fenomeen wereldwijd alleen maar toegenomen en kreeg het ook een ‘memoriële’ dimensie: er ontstond een herinnering rond de verhuizingen, waarvan we vandaag de sporen terugvinden in literatuur, tentoonstellingen en musea. Met dit dossier willen we juist de aandacht vestigen op die dubbele beweging, historisch en memorieel.
Nr. 109 (03/2011) Oorlogen en genociden in het stripverhaal
Het stripverhaal was betrokken bij de donkerste bladzijden van de menselijke geschiedenis, in een ondergeschikte rol of achteraf terugblikkend op de oorlogen en volkerenmoorden in de twintigste eeuw. In het eerste deel van dit dossier belichten we hoe Franse, Britse en Nederlandse stripuitgevers en -auteurs zich tijdens de Tweede Wereldoorlog ten dienste stelden van de bezetter of zich net tegen hem gingen verzetten. Via de bijdrage van het stripverhaal aan de oorlogsinspanning richten we de schijnwerpers op het potentieel van het medium als actie- en propagandamiddel. In het tweede deel van het dossier komt aan bod hoe stripauteurs achteraf bepaalde gebeurtenissen weergeven. Door het creatief behandelen van onderwerpen die lang als ontoegankelijk werden beschouwd bewijst het stripverhaal dat het tot veel meer in staat is dan alleen maar een ‘reconstructie’ van de feiten. Denk daarbij aan beide wereldoorlogen, de volkerenmoorden op de Armeniërs, de Joden, de Cambodjanen en de Tutsi’s, en de bloedbaden in Sabra en Sjatila.
Nr. 108 (09/2010) Behandeling van de geschiedenis in de documentaire film
In dit dossier worden de knelpunten onderzocht aangaande geschiedschrijving voor televisie. De nadruk ligt op historische documentaires die werden geproduceerd voor en door televisie, want dat is tegenwoordig het belangrijkste medium voor historische overdracht. Er is aandacht voor historici die in hun werk de verhouding behandelen tussen het beeld en zijn cognitieve waarde (Annette Becker, Laurent Veray, Isabelle Veyrat-Masson), maar ook voor andere onderzoekers en docenten (Charles Heimberg, Fanny Lautissier, Matthias Steinle). Daarnaast kregen ook diverse betrokkenen aan productiezijde het woord: regisseurs (Patricia Bodet, Serge Viallet), producers (Jacques Kirsner) en documentalisten die zich specialiseren in opzoekwerk in filmarchieven (Anne Connan, Christine Loiseau). Omdat La chaconne d'Auschwitz bijzonder relevant is voor nagedachteniskwesties en het statuut van de waarheid wordt deze documentaire van Michel Daëron geanalyseerd door de geschiedkundige/historisch adviseur Sonia Combe en vervolgens van commentaar voorzien door de regisseur zelf en door de monteur Eva Feigeles.
Nr. 107 (06/2010) De bekentenis
In de loop van de geschiedenis is de bekentenis opgeschoven van de juridische en/of christelijke sfeer naar een reeks andere sociale contexten. Dit blijkt uit de bijdragen in dit dossier, waarin de bekentenis structureel wordt onderzocht door een reeks medewerkers: taalkundigen, specialisten in de literatuurwetenschap, geschiedkundigen en onderzoekers op het vlak van informatie- en communicatiewetenschap. Via de analyse van literaire en andere teksten, speel- en andere films en/of specifieke historische gebeurtenissen laten zij zien dat de bekentenis het gevolg is van de verhouding die een groep of persoon heeft met zijn/haar verleden en toekomst, maar net zo goed met anderen, namelijk de bestemmelingen. Verschillende auteurs hebben het over de waarheidsclaim van de bekentenis, terwijl anderen aantonen dat ze ook haaks op de waarheid kan staan of een andere waarheid kan uitdrukken dan de toehoorders verwachten.
Nr. 106 (03/2010) Valse getuigen
In de humane en sociale wetenschappen wordt tegenwoordig steeds meer aandacht besteed aan getuigenissen en getuigen. De keerzijde van de medaille is dat valse getuigenissen en getuigen worden verwaarloosd, of overgelaten aan zij die dit fenomeen aanklagen. Omdat we een en ander toch serieus moeten nemen, doen we de test en stellen een reeks vragen: we worden vaak ‘tot getuige genomen’, maar wat zijn de sociale en psychologische contexten waarin we kort- of langdurig geloof hechten aan een vals getuigenis? Welke rol speelt de culturele en media-industrie hierbij? Hoe verhouden valse getuigenissen, fictieve getuigen en fictie zich tot elkaar?
Nr. 105 (12/2009) Charlotte Delbo
De vooraanstaande intellectueel en theaterfiguur Charlotte Delbo (1913-1985) zette zich al vroeg in voor de communistische zaak, hoewel ze nooit lid werd van de partij. Ze was actief in het verzet, werd opgepakt en gedeporteerd met het transport van 24 januari 1943. Ze werd eerst opgesloten in Auschwitz en vervolgens naar Ravensbrück overgebracht. Haar getuigenis, een van de belangrijkste over de gruwel van de naziconcentratiekampen, leeft voort in een reeks teksten, vooral voor het theater. Daaruit blijkt haar engagement tegen elke vorm van politieke onderdrukking, of het nu gaat over Algerije, Chili, Griekenland of de goelags.
Nr. 104 (09/2009) Nogmaals antifascisme. Geschiedenis, ideologie, gedachtenis
Naar aanleiding van de twintigste verjaardag van de val van de Muur en het verdwijnen van de DDR kijken we opnieuw naar het antifascisme als een van de hoekstenen van het ‘andere’ Duitsland. Of het nu gaat om antifascisme ‘op bevel’ dan wel om een mythe, in dit dossier nemen we het begrip weer onder de loep, waarbij we rekening houden met de historische werkelijkheid en ideologische manipulatie. Uit recent onderzoek in zo goed als onontgonnen archieven komt een genuanceerder beeld naar voren van het Oost-Duitse antifascisme, inclusief zijn betrachtingen, grenzen en gedachtenis. Om een vergelijking mogelijk te maken was het belangrijk om ons niet tot het Duitse geval te beperken. Zo hielden we rekening met de beeldvorming rond het Italiaanse en Franse antifascisme, de complexe geschiedenis van het Sloveense verzet in Oostenrijk en de ups en downs van een vereniging als de WIDF (Women's International Democratic Federation). In het dossier worden historiografische onderzoeken afgewisseld met analyses van biografische documenten, heroïsche figuren, tentoonstellingen, monumenten en literaire werken, dit alles vanuit cultuurwetenschappelijk oogpunt.
Nr. 103 (06/2009) Nazimisdaden en genociden op het scherm
In dit dossier gaan we dieper in op een aantal kwesties. We maken de balans op van een iconografie die sterk bepalend is geweest tijdens de tweede helft van de twintigste eeuw, in die mate dat het concentratiekampthema een apart genre werd in film, fotografie en kunst. De beelden die de geallieerde troepen aan het eind van de oorlog draaiden toen ze de naziconcentratiekampen ontdekten, maakten inderdaad een verpletterende indruk. Volgens sommigen lagen ze zelfs aan de oorsprong van de filmische moderniteit. Sporen daarvan zijn terug te vinden in de documentaire, fictie-, avant-gardistische en populaire film en in allerlei visuele producties uit de vier windstreken. Je kunt zelfs stellen dat de cinema van de voorbije veertig jaar de institutionalisering van de Shoah niet zozeer heeft begeleid als wel gestimuleerd. Hoe moeten we die aanhoudende invloed begrijpen?
Nr. 102 (03/2009) Representatie van politieke misdadigers. Kunst, film, theater...
Kunst en literatuur hebben altijd veel aandacht besteed aan misdaden en massale geweldpleging (martelingen, slachtpartijen en slagvelden) en dat is ook vandaag nog het geval. In de jaren 1960 werden de nazimisdaden al op het toneel aangeklaagd door de misdadigers zelf op te voeren (Die Ermittlung van Peter Weiss, Der Stellvertreter van Rolf Hochhuth). Maar het fenomeen reikt verder dan het nazisme. Zoals elke tiran had ook Franco zijn hagiografen en dubbelzinnige Falange-figuren vonden recentelijk nog hun weerslag in Spaanse romans in het teken van de herinnering. Met betrekking tot Rwanda beginnen er verslagen te verschijnen van de hand van genocidedaders. Ook aan de Rode Khmer werden al enkele films en stripverhalen gewijd. In dit dossier wordt onderzocht hoe politieke misdadigers aan bod komen in literatuur, film, theater en beeldende kunsten in Europa, Afrika en Azië. We stellen ook de vraag naar hun weergave in de media, meer bepaald in Argentinië en Zuid-Afrika: is de beul werkelijk een getuige?
Nr. 101 (12/2008) Welke pedagogie, voor welke herinnering(en)?
Hoe kunnen we onze uiteenlopende ervaringen nuttig maken om de actuele ‘herinneringsopvoeding’ op een vernieuwende leest te schoeien? De pedagogie krijgt de taak toebedeeld om de kennis omtrent extreem geweld over te brengen die tegenwoordig ‘herinnering’ heet, een algemene maar tegelijk meerduidige term. Vaak moet de pedagogie een antwoord bieden op verwachtingen binnen de moderne maatschappij. Het betreft meer bepaald de erkenning van gedachtenisvormen die recent op de voorgrond traden en waarmee gemeenschappen en sociale groepen zich willen laten kennen. In dit dossier onderzoeken we hoe de historische complexiteit betreffende de meervoudige gevoeligheden van gemeenschappen en natiestaten pedagogisch kan worden aangebracht. We hebben het over de invloed van de actuele herinnering en de plaats daarin van de Shoah, waarbij ook heel wat methodologische aspecten aan bod komen.
Nr. 100 (09/2008) De kwestie van de “beul”
Tegenwoordig bestijgen beulen vaker het schavot om te worden geëxecuteerd dan om te werken. ‘Beulen’ in moderne zin slaat op individuen die collectieve misdaden begaan waarmee ze een stempel drukken op de geschiedenis, van planningsdeskundigen over diverse tussenpersonen tot uitvoerders. In de artikelen van dit dossier bestuderen we de beulen via hun legende, privéleven, dagboeken, instelling of via de organisatie die ze trachten op te richten op de diverse plekken waar ze tekeergaan. Het betreft een uitgebreid onderwerp dat bijzonder actueel blijft.
Contact
Stichting Auschwitz – vzw Auschwitz in Gedachtenis
Wolstraat 17/Bus 50 – B-1000 Brussel
+32 (0)2 512 79 98
info@auschwitz.be
KBO Stichting Auschwitz: 0876787354
KBO Auschwitz in Gedachtenis: 0420667323
Kantoren geopend van maandag t/m vrijdag tussen 9u30 en 16u30.
Raadpleging ter plaatse enkel op afspraak.
Lid worden
Wilt u lid worden van de vzw Auschwitz in Gedachtenis, deelnemen aan haar activiteiten of gewoon haar werking ondersteunen, contacteer ons en stort € 40 op rekeningnummer IBAN: BE55 3100 7805 1744 – BIC: BBRUBEBB.
Elke gift van meer dan € 40 geeft recht op een belastingvermindering in België.
Schrijf in
