Bestel het volledige nummer

Terug naar de lijst

Editorial

Agenda

Kroniek/Logbook

• Revealing the image, revealing truth: Daniel Hernández-Salazar's visual memory of the genocide in Guatemala (Interview of Daniel Hernández-Salazar by Anneleen Spiessens & Janiv Stamberger)
• Generation War (Unsere Mutter, Unsere Väter) (Gabriel Raichman)
• Filmoverzicht (Gabriel Raichman)
• Getuigen, NU: Passages van Catherine Dajczman (Émilie Patrie)
• Anne Frank, het succes van een symbool (Interview met David Barnouw door Fabian Van Samang, Fransiska Louwagie en Anna Scanlon)
• New ghost stories. Images as memorial survival (Isabelle Galichon)
• Een onvoltooide opera (Dominique Adrian)
• Babi Jar, een bijzondere getuigenis door Kondrasjin (Jean-Christophe Le Toquin)
• Korngold’s Kathrin by Forbidden Music (Jean-Luc Clairet)

Portfolio: Perpetrators

Interview: Janine Altounian, “I physically felt what it meant to belong to a minority discriminated against” (Luba Jurgenson & Philippe Mesnard)

Dossier: 70 jaar geleden: Auschwitz. Terugblik op Primo Levi
Onder leiding van Philippe Mesnard

Inleiding (Philippe Mesnard)

Primo Levi en het Verzet (Frediano Sessi)

• In de nacht van 12 op 13 december 1943 wordt Primo Levi aangehouden in Amay, in de Aostavallei, tijdens een actie van de fascistische militie gericht tegen de partizanen. Naast Levi worden ook Luciana Nissim, Vanda Maestro, Aldo Piacenza en Guido Bachi opgepakt. Zij hadden gedurende enkele weken een rebellengroep gevormd die aanleunde bij de verzetsbeweging Giustizia e Libertà. Hoewel dit voorval het begin vormde van zijn lijdensweg als gedeporteerde Jood in Auschwitz, sprak Primo Levi achteraf amper over zijn tijd met de partizanen in de bergen. Hij beschouwde die periode als “de meest obscure” uit zijn leven. “Een paar jongeren met goede bedoelingen, maar roekeloos en onnozel, een verhaal dat we best zo snel mogelijk vergeten”, zo schreef hij. Waarom velde hij zo’n streng oordeel? En hoe moeten we zijn stilte begrijpen rond de gebeurtenissen, met uitzondering van een enkele bladzijde met verhalen en allusies in zijn literair werk en getuigenissen? Een verklaring kan gezocht worden in de bruuske executie van twee jongeren binnen de groep, die door hun acties de veiligheid en zelfs het leven van de andere partizanen in gevaar brachten. De gedetailleerde en gedocumenteerde reconstructie van de weken die voor Levi het kantelmoment vormden tussen zijn antifascistische houding en zijn engagement bij de partizanen, openen in elk geval ook andere perspectieven en suggereren een zekere continuïteit tussen het partizanenleven en de overlevingsstrijd in Auschwitz.

Between testimony and memory, what place for Primo Levi? (Philippe Mesnard)

The Periodic Table: encryptions and decipherings (Luba Jurgenson)

• In de jaren zestig en zeventig gedijde een literatuur die zich inspireerde en baseerde op het wetenschappelijke model. Het project van Primo Levi, waarbij zijn twee beroepen samensmolten in een oeuvre dat de structuur had van een ‘systeem’, kan daarom worden gezien als de verovering van een specifiek literair terrein: in tegenstelling tot wat men vaak beweert, is Levi’s project niet zozeer verbonden met zijn identiteit van chemicus, maar bevestigt het juist zijn statuut als schrijver. Het is waarschijnlijk met die bedoeling dat Primo Levi in zijn ogenschijnlijk autobiografische tekst authentieke en fictionele elementen gaat vermengen, de lezer bespeelt en op het verkeerde been zet, hoezeer hij in artikels en interviews ook de nood aan helderheid benadrukt. Die doelbewuste verwarring vormt misschien zijn antwoord op de vruchteloze zoektocht naar sleutels om de wereld te begrijpen, en om Auschwitz te begrijpen (die twee zaken zijn nauw verbonden, want Auschwitz behoort wel degelijk tot deze wereld): het lijken wel ‘machinerieën’ die de schrijver aanzetten om een eigen coderingssysteem uit te broeden.

Levi, Calvino en de grijze zone (Carlo Ginzburg)

Mijn twee ontmoetingen met Primo Levi (Daniela Amsallem)

• Primo Levi en Daniela Amsallem spraken elkaar tweemaal, op 15 juli 1980 in Levi’s appartement in Turijn, en kort op 21 november 1986, enkele dagen voor zijn dood, tijdens een congres over deportatie. Voor deze tekst werden lange passages vertaald waarin Levi en Amsallem een waaier aan onderwerpen bespreken. Zo hadden ze het over de rationele en afstandelijke toon in Is dit een mens, of de houding van de auteur tegenover het lijden en tegenover God. Levi durfde zich geen atheïst te noemen omdat hij Gods bestaan niet ontkende; zijn interesse in de wetenschap was eenvoudigweg gaan doorwegen, en de theorie van Darwin had de wet van Mozes vervangen. Gevraagd naar zijn mening over wat men het ‘overlevingscomplex’ noemt, verduidelijkte Levi dat het voor hem ging over een vorm van ‘lijden’ die ontstaat wanneer je vrienden niet terugkeren. Echter, zo merkte hij op, dankzij die ‘extreem pijnlijke maar kostbare’ ervaring beschikte hij over een ‘vreemd vermogen tot spreken’ en kon hij ‘de wereld beter begrijpen en analyseren’. Als ‘rationeel en niet-gelovig man’ onderstreepte hij zijn geloof in de rede, en verklaarde hij pessimistisch te zijn in zijn ideeën en optimistisch in zijn handelingen, wanneer het ging over zijn vertrouwen in de mens na Auschwitz. Levi verwees ook naar zijn gesprekken met jongeren. Dat vond hij een noodzakelijke opdracht, die hem steeds moeilijker viel omdat hij tijdens zijn schoolbezoeken een ‘verschuiving’, een zekere ‘dwaling’ bemerkte: de jongeren toonden een ‘archeologische’ interesse in de Tweede Wereldoorlog en de deportatie, ze zagen het verhaal als een roman. Ondertussen waren we ‘immers twee generaties verder’. In 1980 vertelde hij ook een anekdote die later in De verdronkenen en de geredden opnieuw zou opduiken, zijn spiritueel testament dat hij toen al aan het opstellen was: een jonge scholier die aandachtig naar hem had geluisterd, had op het schoolbord een plan getekend om uit het kamp te ontsnappen. Daarop zei de jongen heel zelfzeker: ‘Dan weet u het alvast voor de volgende keer!’

Terug naar Auschwitz (Interview met Primo Levi, juni 1982 door Daniel Toaff en Emmanuele Ascarelli)

Biografie

Selectieve bibliografie

Varia/Readings

Is time out of joint? Rise and fall of the time regime of Modernity (Clotilde Coueille)

• In Ist die Zeit aus den Fugen? (2013) neemt Aleida Assmann afstand van haar onderzoek over het collectieve geheugen na de Tweede Wereldoorlog. Ze beschrijft de ‘herinneringscultuur’ die de hedendaagse westerse samenleving typeert en situeert die in een breder perspectief, waarbij ze een analyse maakt van onze verhouding tot de tijd. Haar studie ent zich op ervaringen en ideeën van Shakespeare, Virginia Woolf, Baudelaire en Tolstoj, en legt de complexe relatie bloot tussen tijd en Moderniteit. Het artikel van Clotilde Coueille benadrukt de waarde van het werk en overloopt de vragen die het oproept: wat is er zo bijzonder aan het historiciteitsregime van de Moderniteit? Waarom beroept Assmann zich op historici om onze verhouding tot het verleden, het heden en de toekomst te duiden, en niet op een eerder filosofische traditie? Wat is het belang van haar werk voor de memory studies, waarbinnen zij in Duitsland een toonaangevend figuur is?

Topoï (Aurélie Barjonet)

• Dit artikel is een recensie van Topoï, het boek van fotograaf en historicus Arno Gisinger. Topoï bevat een overzicht van zijn werken uit de laatste twintig jaar, waarin herinnering centraal staat: herinneringen van de slachtoffers van het nazisme (Joden, burgers en nomaden), herinneringen van verzetsleden (Indices) en daders (twee projecten gewijd aan Neurenberg), maar ook de herinnering aan het Italiaanse fascisme (Siegesdenkmal) en de herdenking van recentere ‘helden’ (Plan américain). Net als in Gisingers tentoonstellingen zet het boek aan tot reflectie over de herinnering, hier door middel van een selectie van foto’s, poëtische teksten en commentaar van experts. De recensie tracht de heuristische waarde te vatten van het fotografische werk.

Rwanda 1994-2014: Genocide en/in fictie (François-Xavier Destors)

• Al twintig jaar lang proberen kunstenaars vorm te geven aan de herinnering aan de genocide tegen de Rwandese Tutsi’s. Vele filmmakers gingen de uitdaging vaan om fictie te maken rond die gebeurtenissen. Het resultaat: meer dan twaalf langspeelfilms, veelal gerealiseerd door westerse cineasten, en waarvan de productie samenviel met de periode van reconstructie en berechtiging in Rwanda. Het perspectief van de filmmakers, tijdens de productie en op het scherm, is echter niet evident en roept historische, ethische en esthetische vragen op over hun verhouding tot de waarheid (die nog steeds niet volledig is vastgelegd) en de herinnering van de getraumatiseerde slachtoffers. Hoe kan je de gebeurtenissen nauwkeurig weergeven wanneer je per definitie de grenzen van de realiteit overschrijdt? Hoe kan je honderd dagen gruwel tonen zonder te vervallen in sensatie, voyeurisme of visuele trauma’s? Welke vertelstrategie gebruik je om het onuitsprekelijke verhaal van de overlevenden te vertellen? Hoe kan fictie de essentie van de misdaad weergeven, namelijk de systematische en geplande uitroeiing van meer dan 800 000 Rwandese Tutsi’s? In dit artikel bespreekt François-Xavier Destors een aantal films die juist in naam van het realisme en de ‘geloofwaardigheid’ de confrontatie zijn aangegaan met de genocide – films, met andere woorden, die de mogelijkheden en de grenzen van het beeld aftasten. De auteur gaat nog in op het belang van de cinematografische ruimte, waarbinnen buitenstaander en overlevende een taal kunnen creëren die hen in staat stelt samen een herinnering op te bouwen.

Woordenboek over getuigenis en herinnering/Dictionary

• Archeology of the Holocaust (Isaac Gilead)
• The Frontoviki: Soviet soldier-poet (Luba Jurgenson)
• Geoffrey Hartman (Pieter Vermeulen)
• Memory and the Anthropocene (Richard Crownshaw)
• Multidirectional Memory (Michael Rothberg)
• September 11, 2011 (Lucy Bond)
• Transcultural Memory (Astrid Erll)
• Memorial site: Diksmuide (Anneleen Spiessens)

Herinneringslabo/Memory Laboratory:

• Rwanda (aflevering 3): The arts and the representation of the genocide of the Tutsi in Rwanda (Rémi Korman)
• België (aflevering 1) (Olivier Luminet)
• De herdenking van honderd jaar Eerste Wereldoorlog in België: de Federale Republiek Duitsland en de reconstructieve ethiek (Geneviève Warland, Laurence van Ypersele en Valérie Rosoux)

Boekenplank/Bookshelf

• Peter Longerich, Goebbels, een biografie (Jean-François Forges)
• Omer Bartov & Eric D. Weitz (eds.), Shatterzone of Empires (Luba Jurgenson)
• Anne Grynberg & Johanna Linsler (red.), L’irréparable. Itinéraires d’artistes et d’amateurs d’art juifs, réfugiés du ‘Troisième Reich’ en France (Paul Bernard-Nouraud)
• Catherine Perret, L’enseignement de la torture, réflexions sur Jean Améry (Yoann Sarrat)
• Boris Pahor, Quand Ulysse revient à Trieste (Anne Roche)
• Jean-Pierre Guéno, Les enfants du silence. Mémoires d’enfants cachés (Jean-Pierre Pisetta)
• Sophie Baby, Le mythe de la transition pacifique. Violence et politique en Espagne (1975-1982) (Nancy Berthier)
• Jean-Pierre Chrétien & Marcel Kabanda, Rwanda. Racisme et génocide. L’idéologie hamitique (Jean-Pierre Pisetta)

Niet te missen/The latest

Terug naar de lijst

• Vorige
• Volgende