• Je vous offre les oiseaux – Us ofereixo els ocells: audiovisuele installatie van Marta Marín-Dòmine
  Marta Marín-Dòmine stelde haar installatie Us ofereixo els ocells in première voor in Barcelona, in de Sint-Agatakapel. Het werk gaat over de herinnering aan Auschwitz en de perceptie van het kamp vroeger en nu. Geïnspireerd door een wetenschappelijk artikel van Günther Niethammer, doctor in de natuurwetenschappen aan de universiteit van Leipzig en conservator van het Museum Koenig in Bonn, onderzoekt Marín-Dòmine het milieu-aspect van de herinnering. Niethammer was in 1940 oorlogsvrijwilliger en lid van de Waffen-SS en werd aangesteld als bewaker van de toegangspoort in Auschwitz. Toen commandant Rudolf Höss hoorde dat de man ornitholoog was, vroeg hij hem de verschillende vogelsoorten in het ‘interessegebied’ Auschwitz te recenseren.
• Denial van Mick Jackson
  Om de zoveel tijd steekt het monster van de Shoah-ontkenning weer de kop op. Van alle negationisten is David Irving wellicht de beruchtste. In 1996 spande hij een proces aan tegen Deborah Lipstadt en haar uitgever. Het zou het hoogtepunt van zijn roem worden en tegelijk het begin van zijn ondergang. Een en ander is het onderwerp van de film Denial.
• Anthropoid versus HHhH: Heydrich tweemaal vermoord
  Meer dan zeventig jaar na datum blijft de Tweede Wereldoorlog tot de filmische verbeelding spreken. Eén specifiek voorval uit de lange reeks vijandelijkheden, de moord op Reinhard Heydrich in Praag, werd op korte tijd tweemaal verfilmd: Anthropoid (Sean Ellis, 2016) en HHhH (Cédric Jimenez, 2017).  We vergelijken beide versies en plaatsen een en ander in een bredere context.
• Dunkirk van Christopher Nolan: het mirakel van een evacuatie
  De evacuatie in Duinkerke in de begindagen van de Tweede Wereldoorlog is het onderwerp van Dunkirk, de nieuwe film van de Brits-Amerikaanse regisseur Christopher Nolan. De kiem van de rolprent werd gezaaid tijdens een oversteek van het Britse kanaal naar Duinkerke in 1992. Omdat Nolan zich toen te jong voelde en hij nog geen enkele ervaring had met grootschalige filmproducties, besloot de regisseur om zijn kans af te wachten en eerst de nodige expertise op te doen. Het eindproduct is een ware verrassing op vele vlakken en toont een regisseur op het toppunt van zijn creatieve krachten.
• Dessins Assassins of een geschiedenis van het antisemitisme in cartoons
  Sinds 22 maart 2017 loopt in het Mémorial de Caen (Frankrijk) een omvangrijke tentoonstelling over het netelige en oeroude probleem van het antisemitisme. Ze bestaat uit 170 stukken en documenten afkomstig uit de privécollectie van Arthur Langerman, een Antwerpse diamantair die in België de Shoah overleefde.
• Message to Adolf: de zwanenzang van de Japanse mangatekenaar Osamu Tezuka
  Message to Adolf werd tussen 1983 en 1985 in wekelijkse afleveringen gepubliceerd in het Japanse magazine Shukan Bunshun. De manga volgt de levensloop van drie Adolfs: Adolf Hitler, de Führer wiens alliantie en speciale band met Japan de meeste aandacht krijgt in het beeldverhaal, Adolf Kamil, een Duitse Jood die opgroeit in Kobe, en tenslotte Adolf Kaufmann, de zoon van de Duitse ambassadeur Wolfgang Kaufmann en zijn Japanse vrouw Yukie. Tezuka brengt het Oosten en het Westen samen in een humanistisch stripverhaal dat oorlog, racisme en onderdrukking scherp veroordeelt en oproept tot solidariteit tussen volkeren.
• Quand le bourreau prend la parole (Anneleen Spiessens)
  Naar aanleiding van de gewelddadige conflicten uit de 20^ste en vroege 21^ste eeuw is er nieuwsgierigheid ontstaan naar de verhalen van daders (‘bourreaux’), en misschien wel de noodzaak om naar hen te luisteren om zo een beter inzicht te krijgen in de historische gebeurtenissen. Maar welk platform moeten we daders geven? Hebben ze wel het recht om te spreken? Moeten we hun dezelfde status geven als de overlevenden, namelijk die van ‘getuige’? Hoe moeten we hun stem weergeven, welk antwoord bieden we hun? Kortom, welk ethisch standpunt nemen we in ten opzichte van de dadergetuigenis? Quand le bourreau prend la parole gaat op zoek naar aanknopingspunten.
• Memory Trilogy van Maya Zack
  Het werk van Maya Zack opent een venster op een aparte tijd-ruimte. De verbeelde situaties, vol persoonlijke projecties, zijn evenzovele pogingen om bedolven ‘herinneringen’ weer wakker te schudden. Concreet reconstrueert de kunstenaar een wereld via thema’s (aan- en afwezigheid, slachtoffers en beulen, leven en dood) die ze ensceneert via een archeologie van door poëzie en kunst gesublimeerde sporen.

Portfolio: De Tweede Wereldoorlog herdenken in Oekraïne: Eenheid en versplintering

Interview: Thomas Bellinck (Jasper Delbecke)
‘Engagement is een vorm van reageren op de geschiedenis’, zei Stéphane Hessel, filosoof, diplomaat en peetvader van de Indignados-beweging. Dat motto gaat ook op voor de Belgische theatermaker Thomas Bellinck. In de voorstellingen van theatergezelschap Steigeisen, dat hij samen met acteur Jeroen Vander Ven heeft opgericht, speelt geschiedenis steevast een centrale rol.

 

Dossier: De vervolging van homoseksuelen door de nazi’s

• Inleiding (Régis Schlagdenhauffen)
• De vervolging van homoseksuelen tijdens het naziregime (Florence Tamagne)
  Florence Tamagne herinnert ons aan het feit dat de vervolging van Duitse homoseksuelen door de nazi’s een periode van twaalf jaar beslaat (1933-1945). De meer dan 100 000 aanhoudingen over het hele land en vaak ongeziene vervolgingsmethoden geven aan hoeveel belang het nationaal-socialistische regime hechtte aan de uitroeiing van homoseksualiteit. Ze werkte een arsenaal uit repressieve en preventieve maatregelen: medische behandelingen onder dwang, castratie, experimenten. Tienduizenden leven van vrouwen en mannen werden zo verwoest. Ze werden opgesloten in gevangenissen en concentratiekampen; slechts enkelen wisten te overleven.
• “This Kind of Love”: Descriptions of Lesbian Behaviour in Nazi Concentration Camps [‘This Kind of Love’: verslagen van lesbisch gedrag in naziconcentratiekampen] (Claudia Schoppmann)
  Het artikel van Claudia Schoppmann biedt een overzicht van het onderzoek naar het lot van lesbische vrouwen onder de nazidictatuur. Aan de hand van getuigenissen van overlevenden schetste ze de levendige lesbische subcultuur in de concentratiekampen, maar ook de spanningen die ontstaan binnen een gesloten wereld waarin homoseksuele vrouwen om verschillende redenen geïsoleerd leefden. Vele vrouwen bleven met name niet gespaard van seksueel geweld.
• Denounced as a Lesbian: Elli Smula (1914-1943), Working Woman from Berlin [Verklikt omdat ze lesbisch was: Elli Smula (1914-1943), aan arbeidersvrouw uit  Berlijn] (Claudia Schoppmann)
  Portret van Elli Smula, die in november 2015 een Stolperstein kreeg in de Singerstrasse 120 in Berlijn.
• De bestraffing van homoseksualiteit in Frankrijk tussen 1940 en 1945 (Jean-Luc Schwab)
  De auteur beschrijft hoe de vervolging van homoseksuelen precies werd uitgevoerd in Frankrijk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Die varieerde naargelang de streek. In de zogeheten ‘vrije zone’, in bezet Frankrijk en in de geannexeerde regio’s (Elzas en Moselle) is er sprake van verschillende soorten gerechtelijke en niet-gerechtelijke vervolging. In het ‘vrije Frankrijk’ worden homoseksuelen vanaf 1940 administratief opgesloten. In de bezette gebieden kon elke Fransman die ‘tegennatuurlijke’ betrekkingen had met een bezettingssoldaat vervolgd worden door een speciale Duitse rechtbank op basis van artikel 175 van het strafrecht van het Derde Rijk. In geannexeerde Frankrijk werden zowel gerechtelijke als niet-gerechtelijke maatregelen ingezet met het oog op de Gleichschaltung of nazificatie van deze oostelijke departementen. Uiteindelijk werden 370 homoseksuelen het slachtoffer van dit beleid; de meerderheid werd opgesloten in een heropvoedingskamp (Schirmeck).
• Het militante LGBT-milieu en deportatie op grond van homoseksualiteit (Sam Seydieh)
  De deportatie van homoseksuelen ter sprake brengen is van bijzondere betekenis in het militante LGBT-milieu in Frankrijk omdat de kwestie mee gestalte gegeven aan het engagement voor de homoseksuele zaak. Welke betekenis krijgt het oorlogsverleden binnen dit engagement? Welke dialectische verhouding ontstaat tussen individu en collectief? Deze algemene vragen vormen de basis van een onderzoek dat is gebaseerd op biografische interviews met 22 activisten (m/v), observaties tijdens plechtigheden en activiteiten, en historische documenten uit het militante archief.

• Van de Vriendenkring van Gewezen Politiek Gevangenen in Silezië tot Stichting Auschwitz: bouwen aan de Belgische gedachtenis (Sarah Timperman)
  Tegen het einde van de bezetting rees in België en andere Europese landen de kwestie van de gedachtenis aan de Tweede Wereldoorlog. Er ontstonden concurrerende herinneringen die niet met elkaar te verzoenen vielen. In België werd de herinnering aan de bezetting, en de overdracht van die herinnering, vanaf het begin gemonopoliseerd door de voormalige politiek gevangenen. In de eerste twee decennia na de oorlog stond de herdenking daardoor in het teken van vaderlandsliefde en het krijgsgebeuren. Het Joodse lijden kwam amper in beeld. Pas vanaf de jaren zestig, maar vooral vanaf de jaren tachtig, ging de publieke opinie de ware betekenis beseffen van de uitroeiing van de Joden. Door het succes van het negationisme, de opkomst van extreemrechts en de manier waarop de Joodse gemeenschap haar eigen verleden benaderde, ging men gaandeweg beseffen dat de Shoah een uniek karakter had. Tijdens de jaren negentig stond de herinnering aan de Joodse genocide centraal en Auschwitz werd een symbool. Tegelijkertijd ontstond een tegengestelde beweging, namelijk de symbolische verdringing van de politiek gevangenen. Een halve eeuw na het einde van de Tweede Wereldoorlog waren we geëvolueerd van een patriottische gedachtenis waarin geen plaats was voor de Joodse ervaring naar een herinnering aan de Tweede Wereldoorlog waarin ‘mensenrechten’ en de judeocide centraal stonden. In dit artikel willen we analyseren hoe de Belgische Vriendenkring van Gewezen Politiek Gevangenen in Silezië – die in 1976 de Belgische Vriendenkring van Auschwitz werd en de voorloper is van de huidige Stichting Auschwitz – in deze evolutie past.
  

   

Herinneringsplek

• De Louizalaan 347 en de Sipo-SD van Brussel (Lieven Saerens)
  In dit artikel bespreken we eerst het ontstaan van het Reichssicherheits-hauptamt (RSHA, centrale veiligheidsbureau van het Derde Rijk) in nazi-Duitsland. Vervolgens richten we ons op de situatie in het bezette België. De werking van de Sipo-SD (Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst), de SS-politie in Brussel die onder het RSHA viel, komt uitgebreid aan bod in een derde deel. We presenteren daarna de Sipo-SD-gebouwen op de Louizalaan 347 alvorens in een laatste deel een overzicht te bieden van het naoorlogse onderzoek naar de Brusselse Sipo-SD en de schadevergoedingen die werden geëist door de originele eigenaars van de appartementen op het voorgenoemde adres. Bijzondere aandacht zal uitgaan naar de expertise van de kelders.

Boekenplank

Herinneringslabo

• Collectief geheugen en didactiek: Los años del terror (50 preguntas sobre el conflicto armado en Peru, 1980-2000) van Jesús Cossío (Mylène Herry)
  Los años del terror is een recent boek (2016) van Jesús Cossío, een Peruaans striptekenaar die het bij voorkeur heeft over het interne conflict in zijn land in de jaren tachtig en negentig. Hij is de auteur van twee albums, Rupay (2008) en Barbarie (2010), waarin hij op grafische wijze een reeks gewelddadige episodes aankaart tussen de FF. AA (Fuerzas Armadas/het Peruaanse leger), de rebellenbewegingen PCP-SL (Partido Comunista del Perú-Sendero Luminoso/ Peruaanse Communistische Partij-Lichtend Pad) en MRTA (Movimiento Revolucionario Túpac Amaru/ Revolutionaire Beweging Túpac Amaru), en/of paramilitaire organisaties. Die episodes werden uitvoerig onderzocht tijdens de werkzaamheden van de CVR (Comisión de la Verdad y Reconciliación/ Waarheids- en Verzoeningscommissie).