Dit artikel wil een van de grote vragen van de retorica op punt stellen aan de hand van de studie van de bekentenis. Kan er een verband vastgesteld worden tussen de geldigheid van een argument en de overtuigingskracht van een uitgesproken woord? Kan de bekentenis niet als argument functioneren, waar is dan de overtuigingskracht genesteld? En tenslotte, hoe komt de bekentenis als taalhandeling als meer 'evident' over dan een door de redenaar geconstrueerd argument? Met een pragmatisch en retorisch onderzoek, geïllustreerd met het gebruik van de bekentenis in de gacaca-rechtbanken in Rwanda pogen we het technisch verband uit te leggen dat tot stand komt tussen technisch bewijs en buitentechnisch bewijs, tussen waarheid en overtuiging.
Juridische dispositieven evenals gerechtelijke fenomenen bestaan niet op zichzelf. Hun daadwerkelijkheid treedt enkel op, omdat ze op een gegeven moment van de Geschiedenis formeel geconstrueerd worden en door een verzameling van partners erkend. Een bewijs in rechte is dus enkel een bewijs omdat het deel uitmaakt van de fenomenen die historisch door de wet, de moraal, het gezond verstand, de politiek, bevoegd worden verklaard een juridische waarheid, of een gerechtelijke, over een zaak te produceren. En de bekentenis, zoals elk bewijs en zoals elk juridisch (en gerechtelijk) fenomeen, ontsnapt niet aan die regel. In dat verband neemt de bekentenis in het recht van het Ancien régime maar ook in het hedendaagse recht een doorslaggevende plaats in. Maar hoe doorslaggevend ook, de bekentenis geeft slechts één van de versies aan van de gerechtelijke waarheid op een gegeven moment van een zaak. Zij vertegenwoordigt één gerechtelijke waarheid, m.a.w. één mogelijke en beoordeelbare versie van de waarheid, als die bekentenis bekomen uitgaande van bijzondere procedures. Voor die kwestie interesseert zich de literatuur. De literatuur gaat uit van overwegingen van het recht, zet dan een stap achteruit, neemt afstand tegenover het juridische bewijs, onderzoekt het op een ander terrein, twijfelt aan zijn afdoendheid of heeft ernstige vrees voor zijn mechanische en openbare toepassing. Daarom heeft ze aandacht voor de grenzen die het recht niet te overschrijden heeft, en vertelt ze de stilzwijgens die het moet verdragen. In de roman van Madame de Lafayette, La Princesse de Clèves, is de bekentenis van Madame de Clèves afdoend en volstaat ze om een proces van openbare bestraffing te beginnen. Toch zal ze geheim gehouden blijven, beoordeeld door de man, op zich genomen door de schuldige, verborgen binnen de grenzen van de intimiteit. Zo wordt de bekentenis een verschrikkelijke private straf – en een veel gewelddadigere. Voor de lezers zal de bekentenis aanleiding geven tot een onderzoek, niet alleen over die bekentenis, maar over de bekentenis op zich, in welke omstandigheid ook, als klaarblijkelijk en voldoende bewijs in de ogen van de wet en in de ogen van de persoonlijke gewetens. De literatuur gebruikt zo het juridische en gerechtelijke dispositief van het bewijs door de bekentenis en blijft het tezelfdertijd analyseren, verschuiven en met eigen andere terreinen omgeven – die van het geweten, van de intimiteit, van het privé belang – om de barsten ervan aan te geven, en de tastbare tekens van het bewijs en het bewijs zelf, m.a.w. het geloof dat het bewijs bepaalt, te bediscussiëren.
In de documentaire, Un Vivant qui passe (1997) gaat Claude Lanzmann de confrontatie aan met de complete ontkenning door Maurice Rossel, afgevaardigde van het Rode Kruis die in juni 1944 een visitatiebezoek bracht aan het Terezin-kamp. Rossel trapte helemaal in de val van de nazi-maskarade die er in bestond met het oog op de inspectie de gruwel van het kamp weg te moffelen achter een in der haast opgebouwd decor. De film bevraagt kritisch de gestalte, van de getuige en, radicaler, het begrip 'zichtbare' zelf, dat niet meer een openbaring van de werkelijkheid is, maar de perverse locatie van de verhulling ervan.
Sinds de dekolonisering wordt de Franse film geregeld geconfronteerd met het spektakel van zijn schuld zowel bij de voorstellingen van de begane knevelarijen als die van de nederlaag. In de loop van enkele decennia is het filmmotief bekentenis het middel geworden om zowel een vaststaand schuldbewustzijn uit te drukken en evenzeer het verlangen dat de trauma’s van de Franse soldaten erkenning zouden vinden.
Een kwart eeuw na de dood van Sékou Touré is het voor Guinea moeilijk dat verleden op zich te nemen. Dat onbehagen van de herinnering verhindert het weder samenbrengen van de scherven van zijn geschiedenis. Tussen de officiële herinnering die door het totalitaire regime wordt gepropageerd en de historische werkelijkheid gaapt een kloof In die verscheurdheid tussen de herinneringsnood en de herinneringsplicht vormen de archieven mijn belangrijkste informatiebron. Ik hersitueer ze binnen de context van het afpersen van de bekentenis. Bedoeling van deze bijdrage is te onderzoeken hoe de inhoud van de verklaringen, het dispositief van hun weergave en de in het tekstweefsel werkzame scenario’s de opgelegde gestalte van de schuldige laten optreden op basis van een hoopje disparate feiten en gebeurtenissen.
De analyse van de Franse pers met haar commentaren over de bekentenis van Günter Grass over zijn verleden in de Waffen-SS laat nogal wat verrassingen zien. Op de schok volgt een inspanning om te contextualizeren, inspanning die de reflexie bij de herinnering legt, individuele of collectieve herinnering. Zo is het kader voor de lectuur van Günter Grass verleden verankerd in de nauwe banden van de schrijver met een deel van de Frans intellectuelen.
De analyse van de Franse pers met haar commentaren over de bekentenis van Günter Grass over zijn verleden in de Waffen-SS laat nogal wat verrassingen zien. Op de schok volgt een inspanning om te contextualizeren, inspanning die de reflexie bij de herinnering legt, individuele of collectieve herinnering. Zo is het kader voor de lectuur van Günter Grass verleden verankerd in de nauwe banden van de schrijver met een deel van de Frans intellectuelen.
In 2009 wordt in de Poolse bioscopen de film uitgebracht over de priester Jerzy Popieluszko (Wieczyński, Popieluszko. De vrijheid ligt in ons), film die de gestalte in herinnering brengt van de vermoorde priester, die één van de symbolen van de Poolse weerstand tegen het Sovjetregime geworden was. Popieluszko wordt eerst ontvoerd en gefolterd, dan vermoord door drie leden van de veiligheidsdiensten, en dat op 19 oktober 1984. 'Bij leven was hij een lastpost, eenmaal dood staat hij in de weg', Zijn graf wordt algauw een bedevaartsoord en de publieke opinie eist zijn onmiddellijke heiligverklaring. Die reactie zorgt voor verwarring bij de machthebbers (en dit om uiteenlopende redenen), die een proces ensceneren, dat, helemaal uitgekiend, enerzijds de meningsverschillen binnen de Partij en anderzijds de samenhangendheid en de kracht van de Kerk laat zien. Wat we moeten vasthouden is het feit dat het proces van de moordenaars van Popieluszko, dat aanvankelijk de nationale consensus moest aantonen, uitloopt op het bewijs van de radicale onmogelijkheid daarvan. De bekentenis die we de hele duur van het proces meemaken, is uiteindelijk slechts een vervalste bekentenis, altijd 'gestuurd' door de machthebbers, een soort van fictie die tot doel heeft de ware verantwoordelijken te beschermen. Onnodig toe te voegen dat de moordenaars, eens veroordeeld en gevangengezet, daarna belangrijke strafverkortingen hebben genoten. Het uitkomen van de film, de recente publicaties evenals de kwestie van de komende zaligverklaringen van Vader Jerzy, zorgen ervoor dat de figuur van de Poolse martelaar weer opduikt in de kranten en brengen niet alleen de figuur in herinnering, maar ook de geschiedenis van een in de annalen van het Sovjetblok eenmalig proces en van een eigenaardige politieke bekentenis.
Varias
Sabina Frontera: « Un espace de liberté ». Les internés militaires italiens à Wietzendorf
De dag na 8 september 1943 werden meer dan 800 000 Italiaanse soldaten door de Duitsers ontwapend. Hen werd gevraagd te kiezen tussen de strijd voortzetten aan de zijde van de As op de gevangenschap. De duidelijke meerderheid koos de gedwongen arbeid in Duitsland. Het ontstaan van de Sociale Republiek maakte de aanwezigheid van 'Italiaanse gevangenen' in het Reich politiek gecompliceerd, reden waarom in akkoord met Salo zij de kwalificatie 'militaire geïnterneerden' kregen. Een keuze die goed uitpakte voor het Reich, dat op die wijze de regels van de Conventie van Genève van 1929 blokkeerde en de controle van de internationale organisaties met inbegrip van het Rode Kruis vermeed. Het Oflag 83 van Wietzendorf was één van de kampen voor Italiaanse militaire geïnterneerden (IMI). Structureel was er weinig onderscheid met andere Oflags en Stalags. Vervallen barakken, overbevolkt en ongeschikt om te beschermen tegen de strenge winter, primitieve sanitaire voorzieningen, onbestaande gezondheidszorg. Een 'normaal' kamp, waarvan het uitzonderlijke ligt in de volgehouden weerstandservaring die verder ging dan de weigering van de oorlog, van het concentrationair universum en van de regimes die ze gewild en in het leven hadden geroepen hadden. In Wietzendorf ontwikkelde zich een grondige reflexie over het verleden, over het Ventennio en zijn betekenis, over het Italië dat de IMI bij hun terugkeer hadden willen opbouwen. Een dagelijkse strijd om in het Lager een kleine vrijheidsruimte te bewaren, een harde leerschool in het kritisch observeren van de concentrationaire werkelijkheid en de ideologieën die het hadden voortgebracht, en een ontwerpen van het Italië van morgen.
Dit artikel stelt de resultaten voor van een in 2006 in Wroclaw uitgevoerd onderzoek, dat gefinancierd werd met de Fritz-Stern-beurs. Deze resultaten maakten deel uit van een in 2007 aan de Europa Universiteit Frankfurt an der Oder, departement Culturele Studies, Verdedigde Master of Arts thesis. Doelstelling was de analyse van de factoren die tussen 1945 en 1968 joden uit Polen ofwel tot emigratie ofwel tot assimilatie in de Poolse cultuur hebben gebracht.
Stichting Auschwitz – vzw Auschwitz in Gedachtenis
Huidige zetel van Stichting Auschwitz.
De Stichting Auschwitz werd in 1980 opgericht, onder impuls van Paul Halter, overlevende van Auschwitz. De Stichting Auschwitz is de opvolger van de Belgische vereniging van gewezen politieke gevangenen van Auschwitz-Birkenau, kampen en gevangenissen van Silezië, met als eerste doelstelling de duurzame en systematische studie van de geschiedenis van en de herinnering aan de Shoah en de naziterreur. De overdracht van hun herinneringen evenals het bewaren van hun archieven zijn een aanvulling om ons uiteindelijke doel te bereiken.
De Stichting Auschwitz wil zich echter niet beperken tot Auschwitz en al evenmin tot de Shoah. Deze ambitie blijkt uit het belang dat de Stichting hecht aan alle massamoorden die werden gepleegd door autoritaire regimes. Het werk en de projecten van de Stichting passen in een bewust multidisciplinair kader en behandelen het geheel van massamoorden en misdaden doorheen de geschiedenis en vandaag.
Om haar projecten te verwezenlijken heeft de Stichting in 2004 een Centrum voor Studie en Documentatie, de vzw Auschwitz in Gedachtenis ingericht. Dankzij deze nieuwe instelling, waarvoor permanent een tiental specialisten actief is, hebben onze inspanningen voor de promotie van wetenschappelijk onderzoek en multidisciplinaire publicaties een stevig elan gekregen.
Kantoren geopend van maandag t/m vrijdag tussen 9u30 en 16u30. Raadpleging ter plaatse enkel op afspraak.
Lid worden
Wilt u lid worden van de vzw Auschwitz in Gedachtenis, deelnemen aan haar activiteiten of gewoon haar werking ondersteunen, contacteer ons en stort € 40 op rekeningnummer IBAN: BE55 3100 7805 1744 – BIC: BBRUBEBB. Elke gift van meer dan € 40 geeft recht op een belastingvermindering in België.
De website van vzw Auschwitz in Gedachtenis en van de Stichting Auschwitz maakt gebruik van cookies om het surfen op de site te vergemakkelijken en om bepaalde functies toe te laten. Door de website verder te gebruiken, gaat u akkoord met het gebruik van cookies.
We zijn lid van het BCH 
+32 (0)2 512 79 98
info@auschwitz.be
