'Het is een verwachting van de lezer van een geschiedkundige tekst dat de auteur hem een 'waar verhaal' voorlegt en niet een fictie. Zo wordt de vraag gesteld of, hoe, en tot hoever, die stilzwijgende leesafspraak kan nagekomen worden door de schriftuur van de geschiedenis' schreef Paul Ricoeur. Men zou het debat kunnen verschuiven naar de relaties tussen de historicus en dat nieuwe TV-genre: de docufictie: 'verwachting', 'waar verhaal', 'fictie', 'stilzwijgende leesafspraak', 'geschiedenis'… Uiteraard dient te worden aangevuld: verwachting… 'van de TV-kijker', 'wedersamenstelling'-fictie, en dienen de woorden: televisie, documenten, toegevoegd, maar ook de genres genoemd: documentaires, fictie, archieven, hybriden. En tenslotte de vragen gesteld die draaien om de uitvinding van een genre dat zich voorneemt het ware te zeggen met de taal van het onware: wat is de specificiteit van de geschiedenis t.o.v. de notie waarheid? Hoe het onware definiëren tussen beeld en werkelijkheid? Welke zijn de risico’s tot verwarring?
'La Résistance', een docufictie die in de herfst van 2008 in prime time werd uitgezonden, lijkt het genre definitief gelegitimeerd te hebben. Getuige de receptie in de pers, waar de kritieken praktisch niet op de vorm sloegen, en bij het publiek, aangezien deze docufictie volgens schattingen Jurassic Park van Spielberg in kijkcijfers zou voorbijgestoken zijn. Met de medewerking van tien historici en onder de bescherming van Simone Veil, beschikte dit werk over dubbele geloofsbrieven, enerzijds met een getuige bedeeld met een sterk symbolisch kapitaal, anderzijds met de wetenschappers. 'La Résistance' had een echt onderwerp: mensen uit de vergetelheid halen die geen helden zijn geweest, zelfs geen weerstanders, maar die weerstand hebben geboden, op hun manier, met hun middelen en op hun schaal. Maar door te opponeren tegen de 'vulgata van de jaren 1970' in navolging van de documentaire, van Ophüls Le chagrin et la pitié en de werken van de Amerikaanse historicus Robert Paxton, is een legende ontstaan, die van een Frankrijk dat 250 000 Joden zou gered hebben. Om zogenaamde vooroordelen omver te gooien, een noodzaak voor een televisie die het spektakel zou bevoorrechten tegenover de historische waarheid?
De televisieschriftuur van de geschiedenis hanteert procedés die als ontologisch beschouwde grenzen doorlaatbaar maken tussen 'documentaire' en 'fictiefilm' en tussen producties voor televisie en voor de bioscoop. Die porositeit wordt des te complexer wanneer we kijken naar de manier waarop het heden gestalte krijgt. De film Sous les bombes (95’, 2007), tweede langspeelfilm van de Frans-Libanese cineast Philippe Aractingi, is een filmisch object dat de sporen uitwist. Context van de film is de 33daagse oorlog in Libanon en de verteldraad volgt het parcours van een moeder op zoek naar haar verdwenen zoon en van een uit Zuid-Libanon afkomstige taxichauffeur. De film bekijkt de geschiedenis niet alleen van uit een referentieel standpunt en bevraagt het verband tussen individuele en collectieve geschiedenis. Zodoende vormt hij een poging tot reconstructie van het heden.
Deze documentaire schetst de geschiedenis van het vrouwenorkest van Auschwitz door middel van het getuigenis van de twaalf door de cineast teruggevonden overlevenden. Niet overeenstemmende herinneringen over het feit al dan niet tijdens de selecties te hebben gespeeld brengen er toe opnieuw de vraag te stellen naar de functie van de muziek in de concentratiekampen, maar ook die van de geschiedkundige expert: wat moet hij doen wanneer geconfronteerd met tegenstellingen van het geheugen? Los van het feit dat elk van de vrouwen aparte ervaringen heeft kunnen meemaken, is het moeilijk in hun herinneringen niet het werk van de tijd te herkennen, dat 'knutselwerk' van de herinnering om het minder ondraaglijk, minder pijnlijk te maken. Met welk recht een waarheid prediken tegen een andere. Elke vrouw had de hare, die haar subjectieve herinnering weergaf aan traumatische gebeurtenissen, haar strategie om er verder 'met' te leven. De filmische behandeling heeft getracht dat standpunt te respecteren. Voorliggend artikel, van de hand van de geschiedkundige expert, brengt eveneens de dikwijls afwijkende commentaren van de cineast, Michel Daëron, en de monteuse van La Chaconne d’Auschwitz, Eva Feigeles.
Na de val van de Muur is Duitsland veranderd en met Duitsland zijn verhouding tot de geschiedenis, een door W.O. II en Auschwitz getekende nationale geschiedenis. In het raam van een nieuwe herinneringscultuur heeft het 'Docudrama' zijn plaats veroverd: een audiovisuele vorm van docufictie die binnen de context van evenementen het grote publiek aantrekt. Het gaat om zowel films voor de openbare of commerciële televisie als films die eerst in de bioscoop uitkomen, zoals Der Untergang (2004). Hoewel het gewicht van de geschiedenis noch geloochend noch vervalst wordt, brengen die films – door middel van een resemantisering van 'sleutel'-tekens van de Shoah – een beeld over van de Duitsers als slachtoffers van de nazi’s. Die tendens is kenmerkend niet alleen voor de films over de oorlog en de uitroeiing van de joden, maar ook die over de naoorlogse periode: West-Duitsland zou zich verzoenen met de spoken van het verleden, terwijl het communistisch Duitsland, de DDR, in de continuïteit van het nationaalsocialistische totalitarisme zou liggen.
Om (h)erkend te worden moet de gebeurtenis benoemd worden. De gebeurtenis 'Auschwitz', uitroeiing van een volk door een ander en tot verlossing van dat andere, ja zelfs van de mensheid, wordt in haar monsterachtigheid vandaag gezien als een belangrijke breuk in een ideaal perspectief van vooruitgang naar een hogere beschaving. Dat verplicht ons – zou ons moeten verplichten – tot een even diepe onderzoek naar alle historische motieven achter Auschwitz. Zo bekeken, en voor zover men de hypothese aanneemt dat geen enkele menselijke gebeurtenis ondenkbaar is, zelfs als haar eventualiteit het voorspellen van haar toekomstige vormen uitsluit, is de op de gebeurtenis gekleefde naam (Holocaust, Shoah, genocide, judeocide, enz.) niet onverschillig. Hij oriënteert de verbeelding en dient als filter voor het intellectuele onderzoek naar de meest geëigende concepten. En indien de kennis van de mechanismen (feitelijke, rationele en irrationele) ontbreekt, blijft elke collectieve greep op de geschiedenis van de mensen denkbeeldig.
Vanaf juni 1942 en tot aan het einde van het conflict vervoegden vele duizenden Franse werkers Duistland en verlengden ze op die manier een transfert die begonnen was in 1940, die van de krijgsgevangenen. Hun Herinnering stelt enige problemen, want geconfronteerd met een complexe geschiedenis. Daarover zal het hier gaan, meer in het bijzonder over één van hen – Henry Roland – die omdat hij weerbarstig was geweest tegen de bevelen in de onderneming die hem tewerkstelde, voor de duur van één maand overgebracht werd naar Neue Bremm, een Gestapokamp gelegen aan de Frans-Duitse grens, in de buurt van Saarbrücken. Hij maakt deel uit van degenen die een beweging op gang hebben gebracht opdat de mensen van die categorie het statuut van gedeporteerde zouden krijgen, dit binnen een context waarin dat statuut hun betwist werd, o.m. door de in het veld van de weerstand en de deportatie actieve verenigingen.
Aster Misha, Sous la baguette du Reich. Le Philharmonique de Berlin et le national-socialisme, Parijs, Héloïse d'Ormesson (Verz. 'Mémorial de la Shoah'), 2011. Lectuurnota in het Frans door Maurice Jaquemyns
Maurice Olender, Race sans histoire, Parijs, Points (Verz. ‘Points Essais’, nr. 620), 2009. Lectuurnota in het Frans door Maurice Jaquemyns
Stichting Auschwitz – vzw Auschwitz in Gedachtenis
Huidige zetel van Stichting Auschwitz.
De Stichting Auschwitz werd in 1980 opgericht, onder impuls van Paul Halter, overlevende van Auschwitz. De Stichting Auschwitz is de opvolger van de Belgische vereniging van gewezen politieke gevangenen van Auschwitz-Birkenau, kampen en gevangenissen van Silezië, met als eerste doelstelling de duurzame en systematische studie van de geschiedenis van en de herinnering aan de Shoah en de naziterreur. De overdracht van hun herinneringen evenals het bewaren van hun archieven zijn een aanvulling om ons uiteindelijke doel te bereiken.
De Stichting Auschwitz wil zich echter niet beperken tot Auschwitz en al evenmin tot de Shoah. Deze ambitie blijkt uit het belang dat de Stichting hecht aan alle massamoorden die werden gepleegd door autoritaire regimes. Het werk en de projecten van de Stichting passen in een bewust multidisciplinair kader en behandelen het geheel van massamoorden en misdaden doorheen de geschiedenis en vandaag.
Om haar projecten te verwezenlijken heeft de Stichting in 2004 een Centrum voor Studie en Documentatie, de vzw Auschwitz in Gedachtenis ingericht. Dankzij deze nieuwe instelling, waarvoor permanent een tiental specialisten actief is, hebben onze inspanningen voor de promotie van wetenschappelijk onderzoek en multidisciplinaire publicaties een stevig elan gekregen.
Kantoren geopend van maandag t/m vrijdag tussen 9u30 en 16u30. Raadpleging ter plaatse enkel op afspraak.
Lid worden
Wilt u lid worden van de vzw Auschwitz in Gedachtenis, deelnemen aan haar activiteiten of gewoon haar werking ondersteunen, contacteer ons en stort € 40 op rekeningnummer IBAN: BE55 3100 7805 1744 – BIC: BBRUBEBB. Elke gift van meer dan € 40 geeft recht op een belastingvermindering in België.
De website van vzw Auschwitz in Gedachtenis en van de Stichting Auschwitz maakt gebruik van cookies om het surfen op de site te vergemakkelijken en om bepaalde functies toe te laten. Door de website verder te gebruiken, gaat u akkoord met het gebruik van cookies.
We zijn lid van het BCH 
+32 (0)2 512 79 98
info@auschwitz.be
