In zijn beginfase was het Italiaanse antifascisme uitsluitend een parlementaire protestbeweging die zich niet de vraag stelde naar de middelen om daadwerkelijk tegen het nieuwe regime te strijden. De moord op Matteotti en de definitieve uitschakeling van politieke partijen, pers- en vakbondsvrijheid, de invoering van 'superfascistische' wetten in 1926 samen met de oprichting van de Bijzondere rechtbank voor de Verdediging van de Staat, dat alles maakte duidelijk dat alleen nog een clandestiene oppositie tegen de fascistische Staat mogelijk was. Het gevolg was een sterke clandestiene emigratie, overwegend van politieke aard (en niet intellectuele zoals van het naziregime). De clandestiene beweging in het buitenland was drievoudig: socialistisch, communistisch en radicaal democratisch, waarvan de opmerkelijke uitdrukking de beweging 'Rechtvaardigheid en Vrijheid' was. Die bewegingen waar een katholieke oppositie kan aan toegevoegd worden, bestonden ook in het binnenland. Het clandestiene antifascisme was in de handen van een kleine minderheid van politieke prominenten die elkaar ontmoetten in de Weerstand. Die begon als gewapende strijd echt op 8 september 1943 met de aankondiging van de wapenstilstand tussen Italië en de Geallieerden en ging door tot het einde van de oorlog met als doel de strijd tegen nazisme en fascisme.
Dit artikel analyseert de rol van verscheidene antifascistische « actiegroepen » en comités (Antifas) die in Duitsland uit de grond schoten tijdens de ineenstorting van het naziregime en de vroege maanden van de bezetting door de Geallieerden. Deze groepen vertoonden elementen van de massapolitiek uit de vooroorlogse en evenzeer aspecten van de meer geatomiseerde politiek van de naoorlogse samenlevingen. De Antifa-beweging was een onderdeel van de bredere revolutionaire beweging die de sociale politieke en ideologische structuren op het Europese continent tussen 1930 en 1950 transformeerde en daarmee de openbaarheid van het interbellum en van de oorlogstijd.
De Antifas werden beschreven als « initiatieven met revolutionair potentieel ». Toch waren hun activiteiten – gewoonlijk in samenwerking met de Geallieerden in Oost en West –, redelijk ingehouden levende een blijvende bijdrage tot het naoorlogse bestel. Hun poging massabewegingen te worden mislukte niet alleen omwille van beperkingen en verboden vanwege de Geallieerden, maar ook door het gebrek aan belangstelling bij de Duitse bevolking. Hun retoriek en zelfbeeld liet denken aan de paramilitaire politiek van het interbellum. De ervaringen en sociale verstoringen van de nazi-periode en de oorlog betekenden dat vele Duitsers blij waren de politiek en de vergelding over de laten aan de nieuwe Volksparteien en de rechtbanken eerder dan aan basis-massa-bewegingen. Zo verloor her idee antifascisme zijn revolutionair karakter in het Westen. Tezelfdertijd baande in de Soviët-zone het verbieden van de Antifas de weg voor de gecentraliseerde controle van de SED over de « antifascistische massaorganisaties » van de DDR, die weinig gemeen hadden met de zogenaamde eerste-activisten. Daarom kan de periode onmiddellijk na de oorlog best gekenmerkt worden als een onherroepelijk proces van « de revolutionering » van het potentieel van antifascistisch activisme.
Dit artikel analyseert de rol van verscheidene antifascistische 'actiegroepen' en comités (Antifas) die in Duitsland uit de grond schoten tijdens de ineenstorting van het naziregime en de vroege maanden van de bezetting door de Geallieerden. Deze groepen vertoonden elementen van de massapolitiek uit de vooroorlogse en evenzeer aspecten van de meer geatomiseerde politiek van de naoorlogse samenlevingen. De Antifa-beweging was een onderdeel van de bredere revolutionaire beweging die de sociale politieke en ideologische structuren op het Europese continent tussen 1930 en 1950 transformeerde en daarmee de openbaarheid van het interbellum en van de oorlogstijd. De Antifas werden beschreven als 'initiatieven met revolutionair potentieel'. Toch waren hun activiteiten – gewoonlijk in samenwerking met de Geallieerden in Oost en West –, redelijk ingehouden levende een blijvende bijdrage tot het naoorlogse bestel. Hun poging massabewegingen te worden mislukte niet alleen omwille van beperkingen en verboden vanwege de Geallieerden, maar ook door het gebrek aan belangstelling bij de Duitse bevolking. Hun retoriek en zelfbeeld liet denken aan de paramilitaire politiek van het interbellum. De ervaringen en sociale verstoringen van de nazi-periode en de oorlog betekenden dat vele Duitsers blij waren de politiek en de vergelding over de laten aan de nieuwe Volksparteien en de rechtbanken eerder dan aan basis-massa-bewegingen. Zo verloor her idee antifascisme zijn revolutionair karakter in het Westen. Tezelfdertijd baande in de Soviët-zone het verbieden van de Antifas de weg voor de gecentraliseerde controle van de SED over de 'antifascistische massaorganisaties' van de DDR, die weinig gemeen hadden met de zogenaamde eerste-activisten. Daarom kan de periode onmiddellijk na de oorlog best gekenmerkt worden als een onherroepelijk proces van 'derevolutionering' van het potentieel van antifascistisch activisme.
Over het antifascisme in Frankrijk vindt men de laatste 20 jaar weinig werken. Die verwaarlozing is een verloochening. Een aantal specialisten van extreemrechts onder de Franse historici hebben vragen bij de gepastheid van de term 'fascisme' waarmee de antifascisten zwaaien. Zouden die zich kunnen vergist hebben? Bij nader onderzoek van hun stellingnames vertonen hun werkwijze en hun conceptualisering aantoonbaar een sterkere coherentie dan gedacht. Dat stelt ons dan weer in staat om de methodologische keuzes van de historici te bevragen.
Het gewapende verzet van de Slovenen van Karinthië tegen Hitler was het eerste in Groot-Duitsland en het enige op Oostenrijkse bodem dat de nazi oorlogsmachine verontrustte. Kenmerkend voor dit verzet zijn zijn militaire 'extraterritoriale' organisatie (communistisch Joegoslavisch) en zijn etnische dimensie. Even de structurele repressie van de Sloveense minderheid sinds de 19de eeuw in herinnering brengen tot aan de brutale germanisering doos de nazi’s, maakt het mogelijk de beweegredenen van dit verzet beter te omlijnen. Het werd gedragen door een franje van de bevolking zonder enige natuurlijke neiging tot verzet a priori. Tijdens de 'Anschluss'-periode in maart 1938 tot de aanval op Joegoslavië in april 1941 gaat het om geïsoleerde daden van actief verzet, maar de passieve ongehoorzaamheidsweerstand groeit binnen de Sloveense minderheid. Openlijk vervolgd – etnische homogeneïsering is de bedoeling -, getekend door de massale deportatie in april 1942, vervoegen talrijke Slovenen van Karinthië als strijders-weerstanders het Sloveens Bevrijdingsfront (OF) en de partizanen van Tito. In 1945 wordt het zuiden van Karinthië bevrijd door het Joegoslavië van Tito, dat de annexatie eist van het zuidelijke deel van de provincie, wat oude en nieuwe angsten tot leven wekt ('slavizering' en communisme). Binnen de Oostenrijkse Staat, met zijn notoir gebrekkige omgang met de herinnering is het biculturele grensland Karinthië duidelijk een bijzonder geval. De antifascistische herinnering van de Sloveense partizanen blijft immers niet alleen controversieel om politieke redenen, maar blijft voor altijd de stempel dragen van die etnische dimensie.
II. Antifascisme en de Koude Oorlog: ideologie en discours
De geschiedenis van de Vereinigung der Verfolgten des Naziregimes laat zien dat heel Duitse antifascistische activiteiten na 1945 bepaald werden door de kontekst van de Koude Oorlog. In het Westen werd de organisatie als communistisch gebrandmerkt, in het Oosten werd ze als overbodig ontbonden. Antifascistische stellingnames moesten wijken voor de confrontatie tussen twee politieke systemen.
1945. De oorlog was pas voorbij, toen antifascistische vrouwen uit 37 landen in Parijs samenkwamen om de Fédération Démocratique Internationale des Femmes op te richten, een vrouwenorganisatie waarvan het duidelijk doel was zich te vergewissen. van de totale verplettering van het fascisme en de verworvenheden van de antifascistische zege veilig te stellen. De meeste vrouwen waren met nationale communistische partijen verbonden en gingen eveneens een belangrijke inspanning leveren met politieke propaganda en verdediging van de Soviët-Unie, dit in de internationale kontekst van de Koude oorlog. Ze blazen daartoe nieuw leven in praktijken en vertogen van antifascistisch militanten, van de jaren 30. Maar ze bouwen ook een vertoog op rond het moederschap om hun optreden in de openbare ruimte te rechtvaardige en dat uitmondt in een pacifistisch vertoog dat de Soviët-Unie zal recupereren. In haar 'oorlog' tegen de propaganda van het Westen.
III. Pluraliteit tegens eenvormigheid: de antifascistische discours in de DDR
Welke zijn de kenmerken van de 'herinneringssituatie' van Ravensbrück op het einde van de jaren 1950? Het enige concentratiekamp voor alleen vrouwen op het grondgebied van de DDR ziet zich gedwongen zich voor te stellen en zich te ontwikkelen uitgaande van de categorieën gebruikt voor Buchenwald, en dat zonder zijn eigenheid te verzaken maar door het onderscheid te beklemtonen. Het artikel volgt het onderhandelingsproces rond de te kiezen historische elementen, uitgaande van twee concrete momenten waarin de herinneringsarbeid zich uitkristalliseert, met name de debatten omtrent de binnen de omheining van het kamp op te richten monumenten, en omtrent het literaire verhaal dat als 'correcte weergave' van het leven in de concentratiekampen zou kunnen aanvaard worden. Zo is er de vraag over de moeilijkheden van het vrouwenkamp om zijn plaats te vinden naast Buchenwald en de klemtoon op het ambiguë karakter van een herinnering die zich zelf modelleert naar een andere herinnering.
Case Study van een tentoonstelling over leden van de 'Rode Kapelle' – verzetsgroep. Ik onderzoek de in de tentoonstelling rivaliserende visies op het antifascisme en betoog dat Greta Kluckhoff een onmisbare rol speelt in het in vraag stellen van de herinnering in de DDR en BRD. Met behulp van de begrippen 'residueel' en 'conjunctuur' laat ik zien hoe de 'cultural turn' in hedendaagse discussies over antifascisme de dominerende monolitische herinnering problematiseert.
Het vertoog over de herinnering aan het antifascistisch verzet in de DDR richt zich op de manier waarop de SED het gebruikte om haar heerschappij te consolideren. De cultuur van de voormalige verzetsstrijders die het herinneringswerk deden in de comités van antifascistische verzetsstrijders genoot tot nu toe amper aandacht. De auteur heeft de gelegenheid gehad autobiografische documenten van Herbert Ansbach, één van hun leden, te onderzoeken.
Toen de Spaanse Communistische Partij (PCE) werd verboden door de Franse regering, gingen ongeveer 90 leden in ballingschap naar de DDR. Op bevel van de Socialistische Eenheidspartij van Duitsland (SED) werd hen alle nodige financiële en materiële steun verzekerd. Zo konden ze een leven leiden in overeenstemming met de gemiddelde Duitse standaard in die tijd. De veel betwiste 'antifascistiche mythe' lijkt in dit geval werkelijkheid geworden.
De opvoeding van de jongeren en de kinderliteratuur in communistisch Oost-Duitsland bevorderde bij de beeldvorming over communistische antifascistische verzetsstrijders gender-stereotypen, met een voorkeur voor mannen, helden verwikkeld in top politieke en militaire actie en weinig aandacht voor de bijdragen van vrouwen, in ondersteunende rollen dan nog. Veteraanantifascisten en enkele vertellers hebben deze hiërarchie in vraag gesteld en het antifascistische model-verhaal gecompliceerd.
Dit artikel bestudeert de relatie in Oost-Duitsland tussen Buchenwalds Nationale Mahn-und Gedenkstätte en de Nationale Forschungs- und Gedenkstätten der klassischen deutschen Literatur in Weimar. Hoewel het om afzonderlijke instellingen ging, werden ze door de politieke en culturele DDR-overheden gebundeld in een poging aan te tonen dat de antifascistische weerstand in Buchenwald een uitdrukking was van hetzelfde humanisme als dat bewaard in de erfenis van de Deutsche Klassik.
In de DDR maakte het antifascisme de kern uit van de staatsideologie. Ook de geschiedschrijving was er gehecht aan een bijzondere interpretatie van het fascisme, van Hitler en het Derde Rijk. De DDR presenteerde zich immers als het 'andere' en 'betere Duitsland' dat radicaal uit de schaduw van het nazi-verleden was getreden. Na de 'Wende' van 1989 werd met dit zelfbeeld afgerekend en werd de geschiedschrijving in het oude Oost-Duitsland aan een drastische reorganisatie onderworpen. Daarom dringt zich de vraag op wat er van het oude antifascisme, in overtuiging en in de historiografie, is overgebleven. Bij een overzicht van de denkbeelden die bij voormalige DDR-historici aanwezig zijn, is het resultaat niet eenduidig. Enerzijds wordt er kritiek geleverd op de verstarring en het dogmatisme die de DDR-historiografie 40 jaar in hun greep hielden. Anderzijds blijven de meeste voormalige DDR-historici gehecht aan een minimale morele antifascistische consensus. Antifascisme wordt meestal beschouwd als een moreel engagement dat niet alleen het bestaansrecht van de DDR rechtvaardigde maar ook een positieve terugblik mogelijk maakt op de persoonlijke biografie en de rol die menig historicus in de DDR speelde.
Gaat het wel om een 'film voor de gedachtenis van Auschwitz'? Bij zijn uitkomen in 1998 als zodanig voorgesteld, werd La vita è bella het voorwerp van verscheidene polemieken in de middens van onderzoekers van de Shoah. Tussen de kwaliteiten en de gebreken die men in de film kan constateren, blijft één overtuiging aanwezig bij de auteur. Het gaat voor alles om een film over de 'nieuwe vaders'. Over de relatie vader-kind enerzijds, maar ook over het aanklagen van de stereotypes van mannelijkheid en het patriarchaat zoals die leefden in de fantasmagorie van fascisme en nazisme. Auschwitz zou in dat kader slechts dienen om de dramatische spanning in de film te verhogen.
Rond het paviljoen van de Italiaanse deportatie in Block 21 in Auschwitz, ingehuldigd in april 1980, ontstond in Italië een polemiek die meteen een zorgwekkende draai kreeg. De ANED (Nationale Vereniging van de voormalige gedeporteerden), de legitieme eigenaar van het memoriaal en het ISREC (Instituut voor de geschiedenis van de weerstand en de hedendaagse geschiedenis) weigeren er aan te komen. Bovendien gaat het om een kunstwerk van de gekweldheid en als zodanig gewild door zij die het drama van de deportatie persoonlijk hebben beleefd. Maar waarom, anderzijds, niet overwegen om het te integraal te verplaatsen, om het als kunstwerk en herinneringswerk te tonen in een museum in Italië? Daar zou het talrijke jongeren kunnen bereiken en zo een pedagogische functie vervullen.
Mijn artikel gaat over mijn esthetische en mijn filosofische keuzes bij de creatie van Holocaust Portraits. Victims Perpetrators Witnesses. Mijn sleutelpunten: 1. Alle getoonde mensen waren slachtoffers van hun Holocaustervaringen. De diepe oorzaken van de Holocaust pogen te vatten maakt het noodzakelijk te begrijpen wie de gewone mensen, slachtoffers van de misdadigers of beulen van die tragedie, waren. 2. De visuele realiteit is fundamenteel verschillend van een literaire beschrijving. In mijn werken poog ik bij de hedendaagse kijker zijn begrip van en zijn emotionele reactie op de Holocaust te verbeteren door middel van een visuele representatie van slachtoffers van de misdadigers en van getuigen. 3. Begrijpen waarom, door wie en hoe de Holocaust plaats vond, vormt een essentieel element om de politieke en morele kronkels van het verleden te snappen, terwijl we vooralsnog proberen de democratie te versterken, het racisme te bestrijden en de mensenrechten te waarborgen voor alle volkeren ter wereld.
Stichting Auschwitz – vzw Auschwitz in Gedachtenis
Huidige zetel van Stichting Auschwitz.
De Stichting Auschwitz werd in 1980 opgericht, onder impuls van Paul Halter, overlevende van Auschwitz. De Stichting Auschwitz is de opvolger van de Belgische vereniging van gewezen politieke gevangenen van Auschwitz-Birkenau, kampen en gevangenissen van Silezië, met als eerste doelstelling de duurzame en systematische studie van de geschiedenis van en de herinnering aan de Shoah en de naziterreur. De overdracht van hun herinneringen evenals het bewaren van hun archieven zijn een aanvulling om ons uiteindelijke doel te bereiken.
De Stichting Auschwitz wil zich echter niet beperken tot Auschwitz en al evenmin tot de Shoah. Deze ambitie blijkt uit het belang dat de Stichting hecht aan alle massamoorden die werden gepleegd door autoritaire regimes. Het werk en de projecten van de Stichting passen in een bewust multidisciplinair kader en behandelen het geheel van massamoorden en misdaden doorheen de geschiedenis en vandaag.
Om haar projecten te verwezenlijken heeft de Stichting in 2004 een Centrum voor Studie en Documentatie, de vzw Auschwitz in Gedachtenis ingericht. Dankzij deze nieuwe instelling, waarvoor permanent een tiental specialisten actief is, hebben onze inspanningen voor de promotie van wetenschappelijk onderzoek en multidisciplinaire publicaties een stevig elan gekregen.
Kantoren geopend van maandag t/m vrijdag tussen 9u30 en 16u30. Raadpleging ter plaatse enkel op afspraak.
Lid worden
Wilt u lid worden van de vzw Auschwitz in Gedachtenis, deelnemen aan haar activiteiten of gewoon haar werking ondersteunen, contacteer ons en stort € 40 op rekeningnummer IBAN: BE55 3100 7805 1744 – BIC: BBRUBEBB. Elke gift van meer dan € 40 geeft recht op een belastingvermindering in België.
De website van vzw Auschwitz in Gedachtenis en van de Stichting Auschwitz maakt gebruik van cookies om het surfen op de site te vergemakkelijken en om bepaalde functies toe te laten. Door de website verder te gebruiken, gaat u akkoord met het gebruik van cookies.
We zijn lid van het BCH 
+32 (0)2 512 79 98
info@auschwitz.be
