• Inleiding (Maarten Van Alstein)

• Naphta, het explosieve mengsel van mystiek en geweld: Of hoe Thomas Mann in De Toverberg de komende geweldcultuur schetste (Ludo Abicht)
  Ludo Abicht brengt een essay over een van de meest enigmatische romanfiguren uit de twintigste eeuw: Leo Naptha uit De Toverberg van Thomas Mann. Hoewel een romanfiguur en geen historisch personage, is een schets van Naptha bij uitstek geschikt om tot een beter begrip van de Europese fin-de-siècle-cultuur te komen. De geest van Naptha, de vurige joods-jezuïtische pleitbezorger van de terreur, bezwangerde de ijle atmosfeer van Europa in de belle epoque met gewelddadige ideeën, die tot hun bloedige wasdom zouden komen in het totalitaire geweld van de jaren dertig en veertig. Met zijn visionaire blik wist Thomas Mann in 1924 de destructieve kracht van die explosieve Europese geweldcultuur in al zijn dieptes te doorgronden.

• Front 14-18: The Experience of Battle in WWI and the Fascist Culture of Violence in Post-War Germany (Maarten Van Alstein)
  In zijn bijdrage onderzoekt Maarten Van Alstein de impact van de frontervaring op de ontwikkeling van een fascistische geweldcultuur in het interbellum. Hij brengt in kaart hoe, in de context van het overwonnen en door interne verscheurdheid geplaagde Duitsland, de oorlogservaringen van zowel intellectuelen als van gewone soldaten fungeerden als een katalysator voor een cultuur waarin opvattingen over voortdurende strijd, de vernietiging van de politieke en existentiële vijanden, nationale wedergeboorte en een nieuwe moraliteit een explosieve mix vormden die zou exploderen in het vuur en bloed van de Tweede Wereldoorlog.

• De samenleving in het gelid: De doorwerking van het oorlogsdenken in rechts België en Vlaanderen, 1918-1933 (Olivier Boehme)
  In Vlaanderen maakte zowel in communistische als nationalistische kringen de geweld-idee opgang na de Eerste Wereldoorlog. In zijn bijdrage schetst Olivier Boehme de contouren van het geweld-denken in conservatief en radicaal rechtse kringen in Vlaanderen, en verwijst daarbij naar de intellectuele traditie van figuren als Oswald Spengler, Athur Moeller van den Bruck en Ernst Jünger. De auteur publiceerde in 1999 Revolutie van rechts en intellectuelen tijdens het interbellum. Ideeënhistorische bijdragen.

• ‘Wij zijn strijders voor een nieuwe wereldorde’: Het revolutionaire verlangen van het naoorlogse linkse activisme (Dieter Vandenbroucke)
  Dieter Vandenbroucke gaat na hoe de idee van geweld, in de vorm van radicale omwenteling, na de oorlog ingang vond bij activistische en Vlaamsgezinde kringen aan de linkerzijde. De ontwikkelingen in Vlaanderen worden geschetst in een internationaal perspectief, en in verband gebracht met de beweging Clarté van Henri Barbusse. Vandenbroucke is de biograaf van flamingant Victor Brunclair (Dansen op een vulkaan. Victor J. Brunclair: schrijver in een bewogen tijd, 2014).

• Uiteenlopende lotsbestemmingen: circusartiesten tijdens het nationaalsocialisme (Annick Asso – Malte Gasche)
  Sinds de negentiende eeuw waren circussen met artiesten uit alle hoeken van de wereld, inclusief motorisch gehandicapten en artiesten van Afrikaanse origine of kleurlingen, generaties lang in het bezit van Joodse, Sinti-, Roma- en Jenische families. Het circus was een heel populaire vorm van ontspanning tijdens de nazitijd. Daarom konden talrijke circussen blijven rondtrekken, de nationale grenzen oversteken en door dorpen en steden trekken. Al worden sommige van die circusmensen bestempeld als geprivilegieerden die wisten te overleven dankzij hun kunst (zoals de Duits-Joodse artieste Irène Bento), toch werden talrijke Joodse artiesten tijdens de Holocaust op tragische wijze gedeporteerd en uitgeroeid. Hoewel deze complexe en rijke geschiedenis bijzonder veelzijdig is, werd er maar erg weinig onderzoek gedaan naar het lot van circusmensen tijdens en na de naziperiode. Dit artikel geeft een aanzet.
  

• “Estranged. March ‘68 and Its Aftermath”: The Polin Museum in Warsaw and the Displeasure of the Government (Martin Sander)
  In 2015 opende het Polin in Warschau de deuren, het Museum voor de Geschiedenis van de Poolse Joden. Het staat op de plaats van het voormalige getto van Warschau, tegenover het monument ter herdenking van de opstand van 1943. In 2016 werd het uitgeroepen tot ‘Beste Europese museum van het jaar’. Na de heibel over het Tweede Wereldoorlog-museum in Gdansk is nu ook het Polin het mikpunt geworden van kritiek vanuit Poolse nationaal-conservatieve hoek. De recente tentoonstelling ‘Estranged. March ’68 and its Aftermath’ in het bijzonder wist te verhitten door het antisemitisme in het hedendaagse Polen aan te klagen.

• Noord-Italië: in de sporen van het verzet tegen het fascisme. Drie gedenktekens voor de slachtoffers (Yannik van Praag)
  Yannik van Praag brengt verslag uit van de studiereis naar Noord-Italië, georganiseerd door de vzw Ami, entends-tu? en de ANPI. De groep bezocht verschillende gedenkplaatsen van Milaan tot Genua, van Turijn naar het stadje Marzabotto, om dag na dag meer te leren over de geschiedenis van het Verzet tegen de Italiaanse dictatuur. Soms gebeurde dat samen met directe getuigen uit die tijd. Het noorden van het land vertoont de meeste littekens van dat verleden, omdat het de willekeur heeft ondergaan van de Italiaanse Sociale Republiek (RSI) tot aan haar ondergang in april 1945, de laatste maanden, maar vermoedelijk de somberste en brutaalste van het Italiaanse fascisme.

Herinneringslabo

• “La Sábana”, “The Sheet” (2016-2017): A remembrance of the detained-disappeared in Chile in 1976 (Pedro Milos)
  Tussen 1973 en 1976 stelde het Vicariaat van de Solidariteit, een mensenrechtenvereniging, dossiers op van ‘verdwenen’ personen onder de militaire dictatuur in Chili. In een pre-computertijdperk werd zo veel mogelijk informatie samengevat in tabellen op grote stukken aaneengeplakt papier, ‘sábanas’ of ‘lakens’ genoemd. Kunstenaar Nicolás Franco maakte in 2016-2017 een artistieke interpretatie van zo’n sábana, dat hij deed samenvloeien met foto’s uit zijn persoonlijke familiearchief.

• Indakemwa, de Rechtvaardigen van Rwanda 94: Ontmoeting met Jacques Roisin (Mélanie Moreas)
  Mélanie Moreas bespreekt met Jacques Roisin, auteur van Dans la nuit la plus noire se cache l’humanité. Récits des justes du Rwanda (2017), het fenomeen van de Rechtvaardigen, waarin getuigenissen zijn verzameld van mensen die anderen hebben gered op risico van eigen leven. Het gesprek nodigt uit tot reflectie over de manier waarop wij vandaag invulling geven aan morele idealen als ‘gerechtigheid’ en ‘rechtvaardigheid’.