De Nederlandstalige pedagogische commissie publiceert haar eigen driemaandelijks bulletin, Sporen van herinnering. Pedagogie en geschiedenisoverdracht. Het tijdschrift wordt gratis verspreid in alle scholen van het middelbaar onderwijs.

Het legt zich in het bijzonder toe op hedendaagse aspecten van de herinneringseducatie in scholen: evenementen, didactisch materiaal, voorbeelden van lessen en projecten.

 

Sporen van herinnering wordt gratis opgestuurd naar de docenten die daartoe een verzoek indienen.

Als u of uw collega’s een GRATIS ABONNEMENT in papier of pdf formaat wensen te nemen, aarzel niet het abonnementsformulier in te vullen.

 

U kunt ook contact opnemen met ons secretariaat:

Tel: +32 (0)2 512 79 98 – Contact via e-mail

De laatste nummers zijn ook verkrijgbaar hieronder in pdf-formaat.

2024-2025 (THEMA: DE MOORD OP DE ‘NUTTELOZEN’)

Sporen van herinnering nr. 53 (pdf) – september – Thema: De moord op de ‘nuttelozen’ Deel 1

Door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)

• Voorwoord
• Definitie: Peritocide: De moord op ‘nuttelozen’
• Actualiteit: Interview met Freddy Mortier
• Oorden: Fort VII te Posen: De eerste gasmoorden op ‘nuttelozen’
• Biblio
• No comment
• Vraagstuk: De noodzaak om een onderscheid te maken tussen de peritocide onder het nazisme met haar onderverdelingen
  + pedagogische fiche
• Klasreflectie: Daders van de naziperitocide: Philipp Bouhler en Viktor Brack
• Wist je dit?: De privékanselarij van de Führer leidde de patiëntenmoord

2023-2024 (THEMA ‘ZICH HEROPBOUWEN’)

Sporen van herinnering nr. 52 (pdf) – juni – Thema: Tweede generatie

• Uitzonderlijke bijdrage: NESHAMA: De tweede generatie
  • De Shoah – De woorden van kinderen van overlevenden: Educatieve waarde voor toekomstige generaties
  • Bijzondere bijdrage van de tweede generatie: Het Neshama programma door Florent Coury (Directeur SSJ) en Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  • Het Neshama Project: De Shoah verteld door kinderen van overlevenden
  • Kun je getuigen over wat je niet hebt meegemaakt? door Evelyne Guzy
  • Projecten, vergelijkbaar met Neshama, in de rest van de wereld
  • “Druk jezelf uit! Stel vragen! Leer anderen kennen!”, interview met Jacques Frojmovics door Johan Puttemans
  • Wat is de waarde van de getuigenis van de tweede generatie, zelfs van de derde generatie? door Viviane Teitelbaum
• Nawoord door Johan Puttemans
• Actualiteit: Chantal, Marianne, Sarah, Julia: Vier kunstenaressen in de schaduw van de Shoah – Four Sisters : Chantal Akerman door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Auschwitz: Het belang van de juiste woorden te gebruiken tijdens een getuigenis door Johan Puttemans
• Wist je dit?: Art Spiegelman: “rampspoed is mijn muze” door Georges Boschloos
• Portfolio: Sobibór: Een gloednieuw memoriaal
• Boek: Ingrid Weinberger, Samuels dochter: De aangrijpende zoektocht naar een verborgen familiegeschiedenis

Sporen van herinnering nr. 51 (pdf) – maart – Thema: Weduwen en weeskinderen

• Actualiteit: Chantal, Marianne, Sarah, Julia. Vier kunstenaressen in de schaduw van de Shoah – Four Sisters: Sarah Kaliski door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Biblio: De laatste 242. Een uitmuntende studie over de terechtstelling van collaborateurs
• Auschwitz: Het proces van Oskar Gröning: Een keerpunt in de juridische interpretatie van verantwoordelijkheid door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Vraagstuk: Welke plaats voor de heropbouw na de Holocaust in de Israëlische maatschappij tussen 1948 en 1961? door Frédéric Crahay
  + pedagogische fiche
• 100 jaar geleden: “Onze gevangenissen zullen opengaan en er zal een tijd komen dat de beschuldigden van vandaag de beschuldigers worden!” Adolf Hitler tijdens zijn proces in 1924
• Uitgediept: Lomir vayter zingen zeyer lid! De heropbouw van de Joodse gemeenschap te Antwerpen na de Tweede Wereldoorlog (1944-1960) door Dr Veerle Vanden Daelen (Conservator, Kazerne Dossin)
• No comment
• Wist je dit?: Ik zal dit nooit vergeten. Nooit. Elie Wiesel door Georges Boschloos
• Klasreflectie: De grijze zone van Dr. Miklós Nyiszli door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Varia:
  • Film The zone of interest. Achter de muur, de moordmachine (Mike Naafs, Filmkrant)
  • Studiereis: In het spoor van de Shoah in Polen

Sporen van herinnering nr. 50 (pdf) – december – Thema: Overlevenden van de kampen (speciale jubileumeditie ‘nr. 50’)

• Voorwoord: 50^ste nummer: Sporen van herinnering door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Actualiteit: Chantal, Marianne, Sarah, Julia. Vier kunstenaressen in de schaduw van de Shoah – Four Sisters: Julia Pirotte door Georges Boschloos
• Auschwitz: Het Auschwitzproces van Frankfurt: Gerechtigheid voor de slachtoffers van de Holocaust door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Biblio: Een unieke leeservaring! Walter Kempowski, Heeft u Hitler gezien? door Georges Boschloos
• Uitgediept: Sh’erit ha-pletah: Een ‘overblijfsel’ met veerkracht door Frédéric Crahay
• 100 jaar geleden: De dood van Lenin EN De annexie van Fiume door Georges Boschloos
• Vraagstuk: Kan heropbouw komen door schadevergoeding? De rol van de Claims Conference in het bestaan van de overlevenden door Frédéric Crahay
  + pedagogische fiche
• No Comment
• Wist je dit?: Simone Veil: Overlevende van Auschwitz en Bergen-Belsen, minister van volksgezondheid, voorzitster van het Europees parlement, boegbeeld voor vrouwenrechten door Georges Boschloos
• Klasreflectie: Maurice Goldstein: Hoe overleef je haat en leed? door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Varia
  • Elke naam telt: Laat jij hun naam weerklinken? Kazerne Dossin geeft 25.843 ‘nummers’ terug een naam
  • Ons wetenschappelijk tijdschrift: Getuigen. Tussen geschiedenis en herinnering
  • Schuilt er een beslisser in jou?

Sporen van herinnering: Bijlage bij jubileumnummer 50 (pdf)

• Overlevenden, Vriendenkring, Stichting, vzw: Uittreksels uit de studie door Sarah Timperman (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Paul Halter
• Henri Goldberg
• Maurice Goldstein
• René Raindorf
• De Stichting en de vzw vandaag

Sporen van herinnering nr. 49 (pdf) – september – Thema: Ondergedoken kideren

• Voorwoord door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Actualiteit: Chantal, Marianne, Sarah, Julia. Vier kunstenaressen in de schaduw van de Shoah – Four Sisters: Marianne Berenhaut door Georges Boschloos
• Biblio: Meg Waite Clayton, De laatste trein naar vrijheid
• Auschwitz: Het proces van Höß in Polen door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Een eeuw geleden: De bezetting van het Ruhrgebied door Belgische en Franse troepen
• Uitgediept: Het Holocaustsyndroom: Ondergedoken kinderen en hun strijd na de oorlog door Frédéric Crahay
• Vraagstuk: Waar getuigt het ondergedoken kind van? door Sophie Milquet (Onderzoekster bij de Stichting van de Eigentijdse Herinnering)
• No Comment
• Wist je dit?: Jean Ferrat. Als kind dacht ik niet dat Jood zijn ‘slecht’ was, gewoon iets als ‘Auvergnaat’ zijn... door Georges Boschloos
• Klasreflectie: Eerbetoon aan Suzanne Esnault. Rechtvaardinge onder de volkeren door Sarah Timperman (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Pedagogische fiche
• Varia + Agenda:
  • Linken en Herinneren: Jaarlijks meedenken in termen van burgerzin
  • ‘Muziek onder het Derde Rijk’: Men kan een volk uitroeien, maar niet zijn cultuur – KROKE-concert (klezmermuziek) in Bozar op 7/11/2023
  • De Shoah op het witte scherm: Uitmuntend of rampzalig – Bollywood ‘ondekt’ de Shoah – One Life: Sir Nicholas Winton
  • Het Nazi-vernietigingsproces: Een technische invalshoek – Pedagogische vormingsdag op 24/11/2023

2022-2023 (THEMA ‘DE DADERS’)

Sporen van herinnering nr. 48 (pdf) – juni – Thema: De daders Deel 4

• Nawoord door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Actualiteit: Monika Göth: “… Maar ik ben Amon niet. Ik heb niets met hem gemeen” (Hitler's children) door Johan Puttemans
• Biblio: Vrij verhaald
• Auschwitz: Daders in een witte schort door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• No Comment
• Uitgediept: De genocide van de Jezidi’s in 2014 door Frédéric Crahay
• Vraagstuk: De ontwikkeling van het klassieke daderonderzoek sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog (2) door Dr Christophe Busch (Hannah Arendt Instituut)
  + pedagogische fiche: Milgram deed een aantal experimenten i.v.m. potentiële daders
• Wist je dit?: Irma Grese werd de ‘hyena van Auschwitz’ genoemd door Johan Puttemans
• Klasreflectie: De zivilfahnder en de jacht op de werkweigeraars door Dr Dimitri Roden (Koninklijke Militaire School)
• Varia:
  • Bakens voor burgerzin: Label voor scholen met nét dat ietsje meer
  • In het kader van onze jaarlijkse event ‘Muziek onder het Derde Rijk’: KROKE-concert (klezmermuziek) in Bozar op 7/11/2023

 

Sporen van herinnering nr. 47 (pdf) – maart – Thema: De daders Deel 3

• Actualiteit: Niklas Frank: “Mijn innerlijke motivatie was de hoop dat ik iets positiefs over mijn vader zou vinden” (Hitler's children) door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Auschwitz: Wilhelm Boger: De tijger van Auschwitz door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Biblio
• Uitgediept: Genocides ‘live te volgen op tv’: De genocides in Rwanda en in Srebrenica door Frédéric Crahay
• No Comment
• Vraagstuk: De ontwikkeling van het klassieke daderonderzoek sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog door Dr Christophe Busch (Hannah Arendt Instituut)
  + pedagogische fiche: De ondertitel van Hannah Arendt’s boek over Eichmann luidde: De banaliteit van het kwaad
• Wist je dit?: Therese Brandl: De gruwelijke assistente van Maria Mandl door Johan Puttemans
• Klasreflectie: De Vlaamse SS-ers van Breendonk door Dr Dimitri Roden (Wetenschappelijk medewerker War Heritage Institute)
• Varia:
  • Getuigen: Tussen geschiedenis en gedachtenis gewijd aan het thema ‘daders’ (april 2023)
  • Studiedag op 19 april 2023: ‘Konvooi XX: 80 jaar geleden’
  • Een instrument voor reflectie zonder academische pretenties: 1914-1945 herdenken
  • Bringing voices alive and becoming one: Place based en project based learning over de Tweede Wereldoorlog
  • Tentoonstelling ‘236-land(es)capes from the 20th convoy’: Joods Museum van België

Sporen van herinnering nr. 46 (pdf) – december – Thema: De daders Deel 2

• Actualiteit: Tot welk punt kun je nog van hen houden? Katrin Himmler (Hitler's children) door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Auschwitz: Radertjes in de mechaniek van de wreedheid: Fritzsch en Palitzsch door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Vraagstuk: SS-Standartenführer Paul Blobel: Verschillende misdaden voor één man door Frédéric Crahay
  + pedagogische fiche: De beulen die met gemak hun verantwoordelijkheid ontkenden en zij die trots waren op hun ‘werk’
• Uitgediept: Het regime van de Rode Khmer in Camdodja door Frédéric Crahay
• No Comment
• Wist je dit?: Maria Mandl werd ‘het beest van Auschwitz’ genoemd door Johan Puttemans
• Biblio
• Klasreflectie: De brutale Duitse bewakers van SS-Auffanglager Breendonk door Johan Puttemans
• Varia:
  • Wanneer Robbedoes Felix Nussbaum en de slachtoffers van de Shoah ontmoet
  • Studiereis: In het spoor van de Shoah in Polen
  • Ontdek het fonds van audiovisuele getuigenissen van Stichting Auschwitz

Sporen van herinnering nr. 45 (pdf) – september – Thema: De daders Deel 1

• Voorwoord door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Actualiteit: Waarom leef ik? Om deze schuld te dragen? Rainer Höß door Johan Puttemans
• Auschwitz: Daders onder de daders: De kampcommandanten van Auschwitz door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Uitgediept: Twee ‘vergeten’ genocides van het begin van de 20e eeuw: Duitse en Turkse daders door Frédéric Crahay
• No Comment
• Biblio: Van boeken en schrijvers
• Vraagstuk: Hoe een doodgewone man een nazimonster werd: een ijzingwekkende biografie door Nicolas Charles;
  Interview met Nicolas Patin door Marie-Laure Delorme, 5 oktober 2017
  + pedagogische fiche: Raken we niet al te gefascineerd door de figuur van de beul?
• Wist je dit?: Johanna Langefeld was de eerste SS-Oberaufseherin van Auschwitz door Johan Puttemans
• Klasreflectie: De commandanten van het SS-Auffanglager Breendonk door Johan Puttemans
• Varia:
  • In het spoor van de naziperitocide: Studiereis doorheen het nazimoordprogramma op ‘nutteloos geworden levens’ (kindermoord – Aktion T4 – wilde patiëntenmoord – 14f13 – patiëntenmoord in Polen)
  • Neshama, project van de Service Social Juif [Joodse Sociale Dienst]
  • Regina Sluszny: Oorlogskind tussen twee werelden
  • Pedagogische vormingsdag op 23 november: Het Nazi-vernietigingsproces: Een technische invalshoek

2021-2022 (THEMA ‘HET VERZET’)

Sporen van herinnering nr. 44 (pdf) – juni – Thema: Herdenken van het Verzet

• Actualiteit: 75 jaar na de bevrijding is er eindelijk plaats voor Herdenking van het Verzet op de beeldbuis
• Auschwitz: De herinnering aan het Verzet uitgebeeld in het staatsmuseum van Auschwitz-Birkenau vandaag door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Uitgediept: De herinnering aan het Belgische Verzet: Tijden veranderen door Sarah Timperman (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• No Comment: The Partisan (Leonard Cohen)
• Vraagstuk: Het monument voor Joodse Verzetsstrijders bij het Nationaal Gedenkteken der Joodse Martelaren van België in Anderlecht door Daniel Weyssow (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  + pedagogische fiche: Het station van Boortmeerbeek en het Atelier Marcel Hastir
• Wist je dit?: De muurplaat voor de ‘valse’ Soir, Ruysbroeckstraat 35 door Daniel Weyssow
• Klasreflectie: De filmindustrie grijpt gretig in de doos van verzetsverhalen: Herdenken van de Helden, propaganda of opkrikken van het moraal? door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Nawoord: Sporen van Herinnering 2022-2023, ‘De Daders’ door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Varia: Stripverhaal: Kinderen in het verzet

Sporen van herinnering nr. 43 (pdf) – maart – Thema: Stil verzet

• Actualiteit: Het interview dat niet mocht zijn door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Auschwitz: Maximilian Kolbe: Een leven voor een leven door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  
• No Comment
• Uitgediept: Kop of munt: Joodse lotsbestemmingen onder het bestuur van La Louvière, 1940-1942 door Thierry Delplancq (Archivaris van de Stad en het OCMW van La Louvière)
• Vraagstuk: Religiositeit als passief verzet tegen het nazisme door Johan Puttemans
  + pedagogische fiche: Het Lichtfeest als verzetssymboliek tegen het nazisme
• Wist je dit?: De staking der 100.000 Sociale strijd als daad van verzet door Yannik van Praag (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Klasreflectie: Vrouwen en passief verzet door Sarah Timperman (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Varia:
  
  • Studiereis: In het spoor van de Shoah in Polen
  • Label ‘Baken voor Burgerzin’

Sporen van herinnering nr. 42 (pdf) – december – Thema: Verzet in de kampen

• Actualiteit: De dame van het Walls of BOHO-project: Interview met Joachim Lambrechts, internationaal erkend kunstenaar, door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Auschwitz: Witold Pilecki: Een uitzonderlijke held door Nathalie Peeters (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  
• Uitgediept: Verzet in het moordcentrum Sobibór: Archeologische antwoorden op een historische vraag door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Sporen van herinnering: Pedagogie en geschiedenisoverdracht: Zoveel méér dan enkel ‘het boekske’ van Stichting Auschwitz: De jaarthema’s – De speciale edities – Word lid van onze C.O.V.
• No Comment
• Wist je dit?: In Esterwegen werd een vrijmetselaarsatelier opgericht door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Vraagstuk: Het Verzet in Buchenwald door Jill Lampaert (Lerares en begeleidster bij vzw Ami, entends-tu?)
  + pedagogische fiche: Mede dankzij het verzet van Francisco Boix, werden 61 beulen veroordeeld tijdens het eerste proces van Mauthausen in 1946
  
•  Klasreflectie: ‘Mala la Belge’: Een symbool van het verzet in Auschwitz door Sarah Timperman (Archivaresse van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Varia: 
  
  • Wedstrijd: Maak zelf een stripverhaal en win ...
  • Boek: Jack Fairweather, Vrijwillig naar Auschwitz: Witold Pilecki, de man die in Auschwitz infiltreerde
  • Boek: Eva Taylor-Tazelaar, Sabines oorlog: Hoe mijn moeder de kampen overleefde
  • Studiereis: In het spoor van de Shoah in Polen: Een achtdaagse reis, 1-8 augustus 2022

Sporen van herinnering nr. 41 (pdf) – september – Thema: Verzet onder de bevolking

• Voorwoord door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Actualiteit: De postmannen van Breendonk: Interview met Dimitri Roden (Onderzoeker aan de Koninklijke Militaire School) door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  
• Auschwitz: Victor Martin. Een Belgische verzetsstrijder op missie naar Auschwitz door Sarah Timperman (Archivaresse van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  
• Vraagstuk: Wanneer links collaboreerde en (extreem)rechts zich verzette door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  
• No Comment
• Uitgediept: Het XX^ste Konvooi. Een uitzonderlijk konvooi door Laurence Schram (Senior Researcher Kazerne Dossin)
  + pedagogische fiche: “(...) de droom van mijn leven is werkelijkheid geworden. Il leefde om de Joodse verdediging in het getto in al zijn grootsheid en pracht te zien” (Mordechaj Anielewicz)
  
• Wist je dit?: Het Verzet, enkelvoud of meervoud? door Jean Cardoen (Voorzitter van de Franstalige pedagogische commissie)
  
• Klasreflectie: Vrouwen van het Verzet, in de vergeethoek van de geschiedenis? door Sarah Timperman
  
• Varia:
  
  • Linken en herinneren: De jaarlijkse wedstrijd rond burgerzin van Stichting Auschwitz
  • Auschwitz en Birkenau bezoeken van 11 tot en met 15 april 2022
    

2021 (01-06)

Sporen van herinnering nr. 40 (pdf) – juni – Thema: Herdenken: Herinneringsoorden

• Voorwoord: Vzw Auschwitz in Gedachtenis / Stichting Auschwitz: Een Studie- en Documentatiecentrum dat (in)formeert door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)

• Extra editie (Een 52 pagina’s dik uitneembaar nummer als gids doorheen het nationale en internationale aanbod voor het bezoeken van herinneringsoorden)
  
  • Actualiteit: Wat doet ‘herdenken’ met onze jongeren?
  • Stichting Auschwitz: Het aanbod van Stichting Auschwitz / vzw Auschwitz in Gedachtenis
  • Uitgediept 1: Herdenken in België
  • Uitgediept 2: Herdenken in Nederland
  • Uitgediept 3: Herdenken in Frankrijk
  • Uitgediept 4: Herdenken in Duitsland
  • Uitgediept 5: Herdenken in het Groothertogdom Luxemburg
  • Uitgediept 6: Herdenken in Polen
  • Wist je dit?: Ook online kan er aan herinneringseducatie worden gedaan door Isabelle Janssens (Directeur GO ! atheneum Avelgem, Voorzitster Fonds Aurore Ruyffelaere
    
  • Varia 1: Herdenken in België: Een uitgebreid en divers aanbod
  • Varia 2 : Meer memorialen, herdenkingsoorden en musea in Europa
  • Varia 3: Twee belangrijke referenties
    

• Nawoord: Voorbij “Dit nooit meer” door Jan Deboutte (ere-ambassadeur, hoofd van de Belgische delegatie bij IHRA)
  

Sporen van herinnering nr. 39 (pdf) – maart – Thema: Herdenken: Pedagogische tool bij onze tentoonstelling ‘De bevrijding van de kampen’

• Voorwoord door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)

• Extra editie (Een 36 pagina’s dik uitneembaar nummer als pedagogische toepassing bij onze reizende tentoonstelling De bevrijding van de kampen en de opvang van de gedeporteerden)
  
  • Gebruiksaanwijzing van dit bulletin bij de tentoonstelling
    
  • Wist Je Dit: Het nazisme sloot ongewenste personen op in kampen
  • Klasreflectie 1: De bevrijding van de kampen
  • Vraagstuk 1: Hygiëne en herstel na de bevrijding
    
  • Klasreflectie 2: Wir haben es nicht gewußt [We hebben het niet geweten]
  • Vraagstuk 2: De weg terug: een heus ondernemen
  • Klasreflectie 3: Ontheemden in kampen voor ‘Displaced Persons’
  • Vraagstuk 3: De thuiskomst
  • Klasreflectie 4: Men herdenkt wat men weet ... ... zodat men weet wat men herdenkt
  • Varia: België 1914-1945: Een totaalproject rond Wereldoorlog II, hoe het begon, hoe het eindigde en hoe de overlevenden er na de bevrijding konden over getuigen

• Varia:
  • Dvd: Van de dodenmarsen tot de terugkeer naar het leven
  • Boek: 27/01/1945: Auschwitz bevrijd
  • Studiereis: In het spoor van de Shoah in Polen: Een achtdaagse studiereis, 2-9 augustus 2021

Sporen van herinnering: Van anti-judaïsme tot antisemitisme (speciale editie) (pdf) – gebaseerd op de lezing van Johan Puttemans

• Voorwoord: Voor een tolerantere samenleving
• Reflectie: Het is moeilijk een ‘Jood’ te zijn
• Definitie: Anti-judaïsme en antisemitisme, een escalerend gevaar
• Wist je dit?: Het christelijk anti-judaïsme. Wanneer het ‘nieuwe’ zich uit het ‘oude’ construeert
• Uitgediept: Het religieus antisemitisme – de fantasmatische vorm van religieuze haat
• Vraagstuk: Van het raciaal antisemitisme naar een genocidaal antisemitisme
• Moordcentra: Het antisemitisme in nazi-Duitsland, de laatste rechte lijn naar de judeocide
• Chronologie
• Actualiteit: Het antisemitisme, een kwaad dat nog lang de wereld niet uit is!
• Glossarium
• Varia: Studiereizen in Polen kaarten het anti-judaïsme en het antisemitisme aan
• Nawoord: Men doodt een slachtoffer van racisme een tweede keer wanneer men er geen les
  uittrekt voor de toekomst

2020 (THEMA ‘DE BEVRIJDING’)

Sporen van herinnering nr. 38 (pdf) – december – Thema: Welk leven na de bevrijding?

• Actualiteit: Interview met de kleinzoon van een overlevende. Hans Citroen. Interview door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Auschwitz: Hoe Auschwitz na de bevrijding weer Oświęcim geworden is door Frédéric Crahay
• Uitgediept: Bevrijding beperkt. Hoe het Ijzeren Gordijn niet alleen Europa, maar ook geschiedenis en herinnering scheidde door Frédéric Crahay
• No Comment: Geef jouw eigen mening
• Wist Je Dat ...: ... De Jodenvervolging in Polen niet stopte in 1945? door Nathalie Peeters(vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Vraagstuk: Getuigen na de bevrijding. ‘Niemand had zin om naar ons te luisteren’ (Simone Veil) door Sarah Timperman (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  + Pedagogische toepassing: Het belang van de getuigenissen van overlevenden
• Klasreflectie: De verdrijving van de Duitsers uit Polen na de bevrijding. Een vergeten verhaal uit de naoorlogse geschiedenis door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Varia:
  • Onze studiereizen in Polen die het anti-judaïsme en het antisemitisme aankaarten: Auschwitz-Birkenau bezoeken et In het spoor van de Shoah in Polen
  • Tentoonstelling #FakeImages in Kazerne Dossin

Sporen van herinnering nr. 37 (pdf) – juni – Thema:  75 jaar: Bevrijdingen in de rest van de wereld

• Actualiteit: Bevrijding uit de Jappenkampen: De getuigenis van Lydia Chagol. Interview door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Wist Je Dat ...: ... er Joden net na de Tweede Wereldoorlog opnieuw in kampen zijn ondergebracht? door Frédéric Crahay
  
• Auschwitz: Auschwitz, bedevaartsoord van het Poolse martelaarschap door Sarah Timperman (Archivaresse van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  
• No Comment: Geef jouw eigen mening
• Chronologie: De bevrijdingen in de rest van de wereld: Chronologie van 8 mei tot 2 september 1945
• Uitgediept: Nieuwe demografische lijnen in de wereld: Volksverhuizingen en demografische gevolgen van de Tweede Wereldoorlog door Frédéric Crahay
• Klasreflectie: Het ultieme machtsvertoon: De Amerikaanse atoombommen op Japan door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Vraagstuk: Nieuwe geografische lijnen in de wereld: De bevrijding van China, de geopende weg voor dictator Mao Zedong door Johan Puttemans
  + Pedagogische toepassing: Nieuwe geografische lijnen in de wereld
  
• Varia: BOEK: Mark De Geest, Transport XX: Bestemming Auschwitz, Horizon, 2020, 269 p.

 

Sporen van herinnering nr. 36 (pdf) – juni – Thema:  75 jaar: Bevrijding van Europa

• Actualiteit: Interview met Jean-Pierre Goossens, voorzitter van het 8 mei Komitee: “Herdenken is niet alleen het verleden herdenken maar ook de toekomst behoeden.” Interview door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Wist Je Dat ...: ... Er Duitse concentratiekampen werden hergebruikt als krijgsgevangenenkampen? door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  
• Auschwitz: 27 januari – 8 mei 1945: De bevrijding van Auschwitz en de gebeurtenissen tot het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa door Frédéric Crahay
  
• Chronologie: De bevrijding van de landen in Europa
• Uitgediept: Nieuwe demografische lijnen in Europa: De grote volksverhuizingen in 1945 en 1946, gedwongen migraties met verregaande gevolgen door Frédéric Crahay
• No Comment: Geef jouw eigen mening
• Klasreflectie: De Conferentie van Potsdam: Wat met het bevrijde Duitsland? door Johan Puttemans
• Vraagstuk: Nieuwe geografische lijnen in Europa: De Oder-Neissegrens, een conflictgrens tot de jaren 1990 door Johan Puttemans
  + Pedagogische toepassing: Nieuwe geografische lijnen in Europa
  
• Varia: Linken en herinneren: Een wedstrijd rond burgerzin voor de derde graad van het secundair onderwijs

 

Sporen van herinnering nr. 35 (pdf) – maart – Thema:  75 jaar: Bevrijding van de kampen

• Voorwoord: 2020: Een jaar gewijd aan de bevrijdingen door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Actualiteit: Getuigenis van Paul Sobol: “Ik was teruggekeerd uit de dood ‘om voor nieuw leven te zorgen’”, Interview door Johan Puttemans
• Auschwitz: Getuigenis van Maurice Goldstein: “(...) de Sovjets moeten ons volledig komen bevrijden.”
  
• Uitgediept: Getuigenissen van Elisabeth Vossen: “Altijd heb ik dezelfde vragen, altijd blijf ik alles herhalen.” en Simonne Degueldre: “Het was een onbeschrijfelijk moment!”
• Chronologie: De bevrijding van de kampen
• Wist Je Dat ...: ... Maria Mehler door het Britse leger op 15 april 1945 bevrijd werd in Bergen-Belsen?: Getuigenis van Maria Mehler: “Misschien is het te laat voor ons, misschien is het al te laat ...”
• Vraagstuk: Getuigenis van Israël J. Rosengarten: “En wat als er een bom op Auschwitz zou vallen ... en op ons?”
  + Pedagogische toepassing: Getuigen na de bevrijding
  
• No Comment: Foto’s van de bevrijde kampen
  
• Klasreflectie: Getuigenis van Paul Halter: “Terugkeren? Ja, maar waarom en voor wie?”
  
• Varia:
  
  • Boek: Frédéric Crahay en Johan Puttemans, 27/01/1945: Auschwitz bevrijd
  • Reizende tentoonstelling: De bevrijding van de kampen en de opvang van de gedeporteerden
  • Studiereis: In het spoor van de Shoah in Polen
    

 

 

2019 (THEMA ‘PROPAGANDA’)

Sporen van herinnering nr. 34 (pdf) – december – Thema:  Propaganda vandaag
Propaganda 2000.1. Het beest is nog springlevend. Het sluipt door onze muziek, onze films en, vooral, door onze sociale media

• Actualiteit: Het internet als matrix. Het opgedrongen politieke gedachtegoed is van pamfletten en affiches naar onze computers en smartphones verhuisd door Jeroen de Preter (Redacteur Knack) en Gaea Schoeters (auteur van het boek De machine zoekt u)
• Auschwitz: Het negationisme op internet door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Uitgediept: De Protocollen van de Wijzen van Sion, ook een actueel probleem?! door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis
• No Comment: Waiting for the Worms (Pink Floyd) door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Wist Je Dat ... : ... oorlogspropaganda ook het dagelijkse leven heeft beïnvloed? door Frédéric Crahay
• Vraagstuk: Gewoon, om (mee) te lachen? door Bruno Neuville (Gids Kazerne Dossin Mechelen - Actieve leerkracht op rust)
  + Pedagogische toepassing: Men mag gewoon met alles lachen …
  
• Klasreflectie: Goede propaganda trotseert de tand des tijds ... De 28 van Panfilov beroeren vandaag nog steeds de geest van de Russische patriot door Georges Boschloos
• Varia:
  
  • De website Belgium World War II door Chantal Kesteloot (Coördinatie van het project CegeSoma/Rijksarchief)
  • 40 jaar Stichting Auschwitz - Commissie voor Onderwijs en Vorming
  • Oproep tot deelname aan de 48e Internationale Kindertentoonstelling van Fine Art Lidice 2020
  • Tentoonstelling Oorlogspropaganda weerstaan! Tien elementaire principes

Sporen van herinnering nr. 33 (pdf) – september – Thema:  Propaganda en censuur: Het fake news van de communistische dictaturen

• Actualiteit: Lege stoelen in Beijing door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Auschwitz: Het Internationale Monument van 1967 te Birkenau door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Uitgediept: De Val van Berlijn: Een schoolvoorbeeld van stalinistische propaganda door Yannik van Praag (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• No Comment: Het Rode boekje door Georges Boschloos
• Wist Je Dat ...: ... er verschillende soorten communisme bestaan? door Frédéric Crahay
  
• Vraagstuk: Het socialistisch realisme in de communistische dictaturen door Gaétan Kervyn (École nationale supérieure des arts visuels (ENSAV) de La Cambre)
  + Pedagogische toepassing: Wanneer censuur en propaganda de kunst aan banden leggen
• Klasreflectie: Het geval Cuba: Schrijven we communistisch, socialistisch of nationalistisch? Zelfnegatie, propaganda of censuur? door Georges Boschloos
• Varia:
  
  • Vormingsdag op 13/11: Het Nazi-uitroeiingsproces: Een technische invalshoek
  • Conferenties en concert op 9 en 10/11 : Muziek onder het Derde Rijk
  • Twee studiereizen doorheen de zwartste bladzijden van onze geschiedenis:
    - Auschwitz, Birkenau en Krakau bezoeken
    - In het spoor van de Shoah in Polen
  • 90 jaar geleden ging Kuifje naar het land van de Sovjets. Hij kwam terug met een ‘goed’ artikel voor zijn krant

Sporen van herinnering nr. 32 (pdf) – juni – Thema: De nazipropaganda

• Actualiteit: Arthur Langerman verzamelt antisemitisch materiaal sinds het Eichmann-proces. Interview van Arthur Langerman door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Auschwitz: Hoe de nazipropaganda het Rode Kruis misleidde en misbruikte door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Uitgediept: Joseph Goebbels, Hitlers perfecte propagandakanon door Johan Puttemans
• No Comment: Der Ewige Jude van Fritz Hippler door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Tentoonstelling:Slachtoffers van het beeld. Over het creëren, hernemen en bekritiseren van clichés
• Wist Je Dat ...: ... het nazisme vele doelgroepen viseerde? door Johan Puttemans
• Vraagstuk: Riefenstahls ‘Triumph des Willens’ door Johan Puttemans
  + Pedagogische toepassing: Rudolf Heß richt het woord tot het Duitse volk en de Führer
  
• Klasreflectie: De radio als massapropagandamiddel van de nazi’s door Frédéric Crahay
• Varia:
  
  • Linken & herinneren: De jaarlijkse wedstrijd van Stichting Auschwitz
  • BOEK: Het ene mensenras vernietigen en een nieuw superieur geacht ras willen scheppen

Sporen van herinnering nr. 31 (pdf) – december – Thema: De racistische propaganda in Rwanda die mee leidde tot de genocide op de Tutsi’s

• Voorwoord door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Actualiteit: De racistische propaganda voor en tijdens de genocide op de Tutsi's in Rwanda in 1994. Interview van Félicité Lyamukuru, Voorzitster van Ibuka-België door Mélanie Moreas (HE2B Defré)
• Definitie: Zeven sleutelelementen om een misdaad zonder voorgaande te beschrijven. Wat is een genocide en hoe onderscheidt ze zich van een misdaad tegen de menselijkheid? Bij genocide is er sprake van minstens zeven specifieke kenmerken. Een overzicht door Joël Kotek (hoogleraar, lic. hedendaagse geschiedenis en dr. politieke wetenschappen)
• No Comment: Déogratias van Jean-Philippe Stassen door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Uitgediept: De geschiedenis van het hedendaagse Rwanda. De genocide van de Tutsi in Rwanda van 1994 draagt zijn kiemen in de recente geschiedenis van de regio. De inmenging van de Europeanen vanaf 1884 is decisief voor de evolutie van het antagonisme tussen Hutu's et Tutsi's. Hier leest u een kort overzicht van de laatste eeuw in de Rwandese geschiedenis door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• De Trein der 1000, 5 tot 10 mei 2020: Ga je mee met de Trein der 1000?
• Vraagstuk: Het ene zeggen en het andere bedoelen: een lapsus, verdekte ontkenning of structureel racisme? Voor een goed begrip van het relaas achter de Rwandese genocide op de Tutsi's door Thierry De Win (Franstalige pedagogische commissie van vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  + Pedagogische toepassing
  
• Wist Je Dat ...: ... je in het geval van de genocide in Rwanda moet opletten welke termen je gebruikt? door Frédéric Crahay
• Klasreflectie: Tutsi's, Hutu's en Twa's. Hoe mensen in etnische groepen onderverdeeld werden door Johan Puttemans
• Varia:
  
  • Bakens voor Burgerzin
  • Filmclub Verdoken beelden. Thema editie 2019: Propaganda door Georges Boschloos
  • DVD-reeks ‘Archiefverhalen’: Getuigen vertellen ...

2018 (THEMA ‘GRENZEN’)

Sporen van herinnering nr. 30 (pdf) – december – Thema: Nieuwe grenzen

• Voorwoord door Frédéric Crahay, Johan Puttemans (Eindredactie vzw Auschwitz in Gedachtenis) en Inleiding door Dominiek Dendooven (Wetenschappelijk onderzoeker In Flanders Fields Museum)
• Uitgediept 1: De streep door de rekening van de families Baccarne en Deschepper door Pieter Trogh (Wetenschappelijk medewerker In Flanders Fields Museum)
• Uitgediept 2: De Eerste Wereldoorlog hertekent de kaarten van Europa (en van de wereld) door Pieter Trogh
• Chronologie
• Vraagstuk: Volksverplaatsingen, vluchtelingen en staatlozen door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  + Pedagogische toepassing
  
• Wist Je Dat...: ...tijdens de Eerste Wereldoorlog ruim 60 000 Joden in de Duitse legers dienden? door Dominiek Dendooven
• Portfolio
• Klasreflectie: Over het ‘lezen’ van monumenten door Wouter Sinaeve (Educatief medewerker In Flanders Fields Museum)
• Auschwitz: Het ontstaan van de legerkazerne te Zasole door Johan Puttemans
• Varia:
  
  • Een klasbezoek aan het In Flanders Fields Museum
    
  • Verstript Verleden: Wedstrijd striptekenen voor leerlingen van het middelbaar onderwijs
  • Tentoonstelling: De Groote Oorlog voorbij: 1918-1928

Sporen van herinnering nr. 29 (pdf) – september – Thema: Gestolen grenzen

• Actualiteit: Heen en terug, Interview door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Auschwitz: De dodenmarsen vanuit Auschwitz. Bestemming: de blauwe driehoeken te KL Mauthausen, Interview van Alberto Israël door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Uitgediept: Tomi Ungerer door Sabine Bordon (Gastonderzoeker CEGESOMA)
• Wist je dat...: ...dat de Oekraïnse stad Lviv verschillende namen heeft gedragen doorheen de geschiedenis? door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Vraagstuk: Grenzen in de Westelijke Balkan van 1941 tot 2008 door Milan Kovačević (Historicus, Universiteit van Belgrado)
  
• Klasreflectie: Het hedendaagse Polen. Haar gestolen grens en haar nieuw verworven grenzen door Johan Puttemans
  + Pedagogische toepassing: Deel 3: Van een verdeeld Duitsland tot het huidige Duitsland
• Varia:
  
  • Samen met leerkrachten en leerlingen gaan we voor burgerzin en fijn samen leven
  • Save the Day. De vzw Auschwitz in Gedachtenis breidt elk jaar zijn wetenschappelijke, pedagogische en culturele activiteiten uit
  • Dag van de Leerkracht 'Genocide en beelden' in Kazerne Dossin (Mechelen)

Sporen van herinnering nr. 28 (pdf) – juni – Thema: Verboden grenzen

• Actualiteit: Wat betekent het begrip ‘verboden grenzen’ wanneer je geboorteland ver weg is? Drie mensen vertellen hoe zij in onze hedendaagse wereld moeten leven met verboden grenzen, Interviews door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Auschwitz: Het Interessegebiet en de Postenketten van Auschwitz door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Uitgediept: 2001-2018. Daar zijn de prikkeldraadgrenzen weer door Frédéric Crahay
• Wist je dat...: ...over grenzen? door Bruno Neuville (Gids Kazerne Dossin Mechelen)
• Vraagstuk: De grenzen in het Westen van de Balkan tijdens het interbellum door Milan Kovačević (Historicus, Universiteit Belgrado)
  + Pedagogische toepassing: Deel 2: van de Weimarrepubliek tot de ondergang van Hitlers Nazi-Duitsland
  
• Klasreflectie: Het Generaal-gouvernement: De ‘Vierde’ Poolse deling door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Varia:
  
  • Getuigen vertellen... [Esther Naschelski, Achter de stilte (met Hans Grietens) en Tobias Schiff, Terug op de plaats die ik nooit verlaten heb]
  • Word een gastvrije school - 20 juni, Wereld Vluchtelingen Dag

Sporen van herinnering nr. 27 (pdf) – maart – Thema: Over grenzen heen

• Inleiding door Johan Puttemans en Frédéric Crahay (Hoofdredactie, vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Actualiteit: Een leven over grenzen heen. Interview met Vincent Van Hessen over het belang van grenzen, door mensen in het leven geroepen, en wat ze met je leven doen, Interview door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Auschwitz: Bunker I: Het grenzeloze memoriaal te Birkenau door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Uitgediept: Over grenzen die bewegen doorheen de tijd: Neutraal Moresnet door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Wist je dat...: ...het transitgetto Izbica (Polen) grenzeloos was? door Johan Puttemans
• Vraagstuk: Grenzen in de Westelijke Balkan tijdens de Eerste Wereldoorlog door Milan Kovačević
  + Pedagogische toepassing: Deel 1: van het ontstaan van het Duitse keizerrijk tot haar ondergang
• Klasreflectie: De etnische minderheden binnen de Tweede Poolse Republiek door Johan Puttemans
• Varia:
  
  • Drie scholen kregen het label ‘Bakens voor Burgerzin’
  • Zes fictiefilms en drie documentaires: Ons filmaanbod voor 2018
  • Boek: De kelders van de Gestapo: Erkenning en bewaring

 

2017 (THEMA ‘EEN VERLOREN JEUGD’)

Sporen van herinnering nr. 26 (pdf) – december – Thema: Het beeld van het kind in de oorlog

• Actualiteit: Het beeld van het kind in de dystopische roman: Van slachtoffer tot held door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Auschwitz: Het lot van de kinderen in Auschwitz-Birkenau door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Uitgediept: Van kinderen en mannen door Sabine Bordon (Gastonderzoeker CEGESOMA)
• Wist je dat...: ...kinderen slachtoffers van beelden kunnen worden? De Hitlerjugend, een ‘kneedbare jeugd’ door Johan Puttemans (Pedagogisch coordinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Vraagstuk: Het geval Lidice (deel drie): Hoe kan men het onnoembare in een memoriaal verwerken? door Frédéric Crahay
  + Pedagogische toepassing
• Klasreflectie: De naakte waarheid: Twee meisjes... door Bruno Neuville (Gids Kazerne Dossin Mechelen)
• Varia:
  
  • Reizende tentoonstelling ‘Slachtoffers van het beeld: Over het creëren, hernemen en bekritiseren van clichés’
  • Studiereis ‘In het Spoor van de Shoah in Polen’: 6 tot 13 augustus 2018

 

Sporen van herinnering nr. 25 (pdf) – september – Thema: Een Herinneringsplek bezoeken met kinderen

• Speciale editie: Een voorbereid bezoek aan het Fort van Breendonk (pdf)
  • Inleiding: Een voorbereid bezoek aan het Fort van Breendonk door Johan Puttemans (Hoofdredacteur van Sporen van herinnering)
  • Voorwoord: Waarom (en hoe) een herdenkingsplek als Breendonk bezoeken door Olivier Van der Wilt (Conservator Fort van Breendonk)
  • Uitgediept 1: Het Auffanglager Breendonk 1940-1944 door Dimitri Roden (Postdoctoraal onderzoeker aan de Koninklijke Militaire School)
    
  • Uitgediept 2: Breendonk na de Tweede Wereldoorlog door Lawrence Van Haecke (historicus (UGent) en archivaris (VUB))
    
  • Chronologie van Breendonk door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator – vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  • Portfolio
  • Auschwitz: Joden uit Breendonk om Transport IX naar Auschwitz mogelijk te maken door Olivier Van der Wilt
  • Vraagstuk: Het dagelijkse leven in Breendonk door Dimitri Roden en Johan Puttemans
    + Pedagogische toepassing
  • Klasreflectie 1: Onder de onderdanigen: Het tragische kampleven van Israël Neumann in Breendonk door Olivier Van der Wilt en Ethische reflecties door Johan Puttemans
    
  • Klasreflectie 2: De Brusselse postbodes van Kamer 7: verzetslieden in het Fort van Breendonk door Lawrence Van Haecke en Ethische reflecties door Johan Puttemans
    
  • Wist je dat... 1: ...één op de twee gevangenen uit Breendonk de oorlog niet overleeft? door Lawrence Van Haecke
  • Wist je dat... 2: ... er 23 verdachten verschijnen voor de krijgsraad van Mechelen wegens misdrijven gepleegd in het SS-Auffanglager? door Lawrence Van Haecke
    + Pedagogische toepassing
  • Varia: Een paar praktische tips – Een conferentie ter voorbereiding van een bezoek – Bibliografie & Internetsites
• Varia (pagina's 1 tot 4 , omslag van de speciale editie):
  • Muziek onder het Derde Rijk – Thema 2017: ‘Een verloren jeugd’
  • Boekvoorstelling op 19 november 2017: Tadeusz Pankiewicz: Apotheker in het getto van Krakau van Rony R. Boonen
  • Symposium: ‘Getuigen in vertaling’
  • Studiereis ‘In het Spoor van de Shoah in Polen’
  • War Heritage Institute
  • Vormingsdag voor leerkrachten ‘Het nazivernietigingsproces: een technische invalshoek’ op 22/11

 

Sporen van herinnering nr. 24 (pdf) – juni – Thema: Kinderen als slachtoffer

• Actualiteit: Kinderen als slachtoffer. Een tijdloos gebrek aan elementaire menselijkheid door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator - vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Auschwitz: Jacqueline Bernheim, zes jaar oud door Sarah Timperman (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Uitgediept: Kinderen en oorlog: Wat de kinderen van Izieu ons vertellen... door Baudouin Massart
• Vraagstuk: Geselecteerd om te sterven. Welke herinnering voor de vermoorde kinderen van Lidice? door Frédéric Crahay (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  + Pedagogische toepassing: Een verloren jeugd
• Wist je dat...: Janusz Korczak zijn weeskinderen tot het einde heeft bijgestaan? Johan Puttemans
• Klasreflectie: Return to Sender: Henio niet gekend op dit adres... door Johan Puttemans
• Varia:
  • Linken en herinneren: Oproep naar leerkrachten + De laureaten 2016-2017
  • Terugblik (in beeld) op de studiereis naar Auschwitz-Birkenau 2017
  • Boek: Marjan Verplancke, Ann Dejaeghere, Simon Schepers, Maarten Van Alstein, Vroeger gaat niet over: Herinneringseducatie als pedagogische praktijk
    
  • Sporen van Herinnering, Speciale editie nr. 25 (Breendonk) 

 

Een informatiebrochure over het beruchte kamp Auschwitz dient een drievoudig doel. Ten eerste biedt de vzw Auschwitz in Gedachtenis een gebruiksvriendelijk antwoord op de stijgende vraag van belangstellenden die Auschwitz op een ernstige manier wensen te bezoeken. Vervolgens willen we de deelnemers aan onze jaarlijkse studiereis compacte, maar toch vrij volledige informatie verstrekken. Tot slot merkten we dat er behoefte was aan een beknopte, maar professioneel uitgewerkte en geactualiseerde handleiding voor geïnteresseerden.

De brochure is didactisch van aard. Zij zal zowel de deelnemer aan de jaarlijkse studiereis als de individuele bezoeker van Auschwitz helpen een goed, overzichtelijk en volledig beeld te krijgen van de plek waar hij zich bevindt.

 

Inhoudstafel:

• Inleiding: Een jaarlijkse studiereis naar Auschwitz-Birkenau
• Actualiteit: Auschwitz ‘reverse’
• Wist je dat...: ...zo’n 25 000 Joden uit België naar Auschwitz werden gedeporteerd? De Shoah in België
• Auschwitz: Auschwitz als de eindoplossing van het Europese Jodenprobleem
• Uitgediept: Het systeem van concentratiekampen en het systeem van moordcentra
• Vraagstuk: Het (over)leven in een concentratiekamp
• Reflectie: Het moordcentrum in Birkenau en zijn Sonderkommando
• Varia: Meer weten

Gratis (in België): Onlinebestelling

 

• Actualiteit: Ieder is vrij om te kiezen voor het goede! Interview met het ondergedoken oorlogskind Regina Sluszny door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator - vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Auschwitz: Barbara Puc, het kind dat in Auschwitz werd geboren en overleefde door Johan Puttemans
• Uitgediept: Passages uit Geheime routes en netwerken van Joost Loncin
  
• Wist je dat...: ...Nicholas Winton meer dan 600 kinderen heeft gered? door Johan Puttemans
• Vraagstuk: Ontvoerde kinderen van Lidice overleefden de slachting. Maar werden zij daarom gered? door Johan Puttemans
  + Pedagogische toepassing: Martelarendorpen
• Klasreflectie: Hoe Marie Doležalová opgeofferd werd om Ingeborg Schiller te redden door Johan Puttemans
  
• Varia:
  • Filmclub Verdoken beelden. Het thema van deze derde editie: ‘Een verloren jeugd’ door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  • Tekenen om af te rekenen met het verleden... Van vader op zoon door Georges Boschloos
  • Studiedag: Migraties toen en nu door Frédéric Crahay (Directeur vzw Auschwitz in Gedachtenis)

 

 

2016

Sporen van herinnering nr. 22 (pdf) – december

• Actualiteit: Onschuldigen riskeren levenslange gevangenisstraf. Hebben slachtoffers van gedwongen huwelijken recht op asiel? door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Auschwitz: Jaarlijkse studiereis naar Auschwitz-Birkenau. Vernieuwd programma
• Wist je dat...: ...de aanval op Pearl Harbor de V.S.A. in de oorlog bracht? door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator - vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Varia:
  • Tolerantie: Een gebrek aan respect? door Georges Boschloos
  • Balans en Agenda 2017 door Johan Puttemans en Frédéric Crahay (Directeur vzw Auschwitz in Gedachtenis)

 

Sporen van herinnering nr. 21 (pdf) – september

• Actualiteit: Scheldwoorden op het voetbalveld. De reflectie van een groeiend racisme en antisemitisme? door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Auschwitz: September 1941. Zyklon B als moordmiddel door Johan Puttemans (Pedagogisch coördinator - vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Uitgediept: Verhalen van een Auschwitzoverlevende. De biografie van Maurice Goldstein
  
• Wist je dat...: ...voornamelijk passagierstreinen werden gebruikt voor de deportaties? door Sarah Timperman (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Vraagstuk: Is een mens maar 60 000 RM waard? door Johan Puttemans
  + Pedagogische toepassing
• Klasreflectie: Zelfmoord als ultieme daad door Johan Puttemans
  
• Varia:
  • Filmclub Verdoken beelden: Der Staat gegen Fritz Bauer door Georges Boschloos
  • De studiereizen georganiseerd door Auschwitz in Gedachtenis
    
  • Muziek uit de kampen: Erfgoed en herbeleving door Georges Boschloos
  • Huis Over Grenzen
  • Het nazivernietigingsproces: een technische invalshoek
  • Dag van de leerkracht in Kazerne Dossin

 

Sporen van herinnering nr. 20 (algemene pdf) – juni

• Aufstand in Auschwitz - Opstand in Auschwitz door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  

  

   

• Extra editie: (pdf in kleur)
  
  • De Herinnering tegemoet: Trein der 1000 naar Auschwitz
  • Van Vriendenkring tot vzw Auschwitz in Gedachtenis door Henri Goldberg (Voorzitter van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  • Boodschap van een overlevende door Paul Sobol
  • Studie en herinnering als pijlers door Frédéric Crahay (Directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  • (BCH) Bijzonder Comité voor Herinneringseducatie door Marjan Verplancke (Coördinatrice) en Simon Schepers (Projectmedewerker)
  • Commissie Onderwijs Vorming - La Commission pédagogique door Dirk Lagast (voorzitter van de C.O.V.) en Jean Cardoen (Voorzitter van de Commission pédagogique)
  • Genociden en schendingen van de mensenrechten durven onderwijzen door Johan Puttemans (Pedagogische coördinator van de vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  • Geschiedenis en herinnering van de Tweede Wereldoorlog in de wijk ‘Marollen-Zuid’ door Daniel Weyssow (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  • Een studie- en documentatiecentrum ter beschikking van het publiek door Emmanuel Verschueren (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  • Archieven als pedagogisch instrument door Stéphanie Perrin en Sarah Timperman (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  • Een reis naar de Herinnering als beloning door Nathalie Peeters (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  • Samen met en voor de scholen door Georges Boschloos (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  • Andere projecten van de vzw Auschwitz in Gedachtenis / Stichting Auschwitz
• Varia:
  • Fort Breendonk: Samen bewaren we de Herinnering
  • Nieuwe publicatie: Bezoekersgids Auschwitz
  • De laureaten van de Jaarlijkse Wedstrijd voor het Secundair Onderwijs 2015-2016 : Mensenhandelswaarde

 

Sporen van herinnering nr. 19 (pdf) – maart

• Actualiteit: Rescue the Perishing. Eleanor Rathbone verdedigde de zaak van vluchtelingen voor het fascisme van 1933 tot aan haar dood in 1946 door Susan Cohen
• Auschwitz: Een overzicht van Auschwitz in aantallen. Hoeveel mensen stierven er in Auschwitz? door Johan Puttemans (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Uitgediept: Opstand als enige overlevingsmogelijkheid. De weerstand tegen een zekere dood in het moordcentrum Treblinka door Johan Puttemans (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Wist je dat...: ...een bevel niet geweigerd kon worden? (Dixit Rudolf Höß) door Johan Puttemans (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Klasreflectie: ‘Geef mij jullie kinderen!’
• Vraagstuk: Hoe vrij zijn wij? Hoe vrij willen wij zijn? door Johan Puttemans (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  + Pedagogische toepassing
• Varia:
  • Verdoken beelden: Tweede editie van een cineclub met verhalen over slachtoffers, over beulen, over verzetsstrijders en over overlevenden
  • Pawel Pawlikowski, regisseur van IDA: “In de jaren 1960 was Polen het meest liberale land van het hele Oostblok”, interview door Gorik de Henau (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  • Het verleden komt in tgv-tempo terug: De Europese aanpak van de vluchtelingencrisis doet Herman Van Goethem, historicus en sinds kort kandidaat-rector in Antwerpen, denken aan de jaren 1930. “Nee, daarmee zeg ik niet dat het tot een nieuwe Holocaust komt.” Interview door Gwen Declerck, Barbara Moens
  • Kazerne Dossin VIP-vakantie leraren 26.03.2016 tot 10.04.2016

 

2015

Sporen van herinnering nr. 18 (pdf) – december

• Actualiteit: Der Anständige Heinrich Himmler: Interview met Vanessa Lapa door Frédéric Crahay (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
• Vraagstuk: Hedendaagse weergaven van Nazi-Duitsland: Uitdagingen voor het onderwijs door Stefanie Rauch (Doctor in de moderne geschiedenis Stanley Burton Centre for Holocaust and Genocide Studies)
  + Pedagogische toepassing: Hitler op het scherm - films over Hitler en het nazisme in het klaslokaal door Stefanie Rauch
• Uitgediept: “Law is always better than war.” Over de misdaad van agressie en de beginselen van het oorlogsrecht door Fabian Van Samang (Doctor in de moderne geschiedenis en Leraar in het Klein Seminarie Roeselare)
  + Pedagogische toepassing: Militaire conflicten en het Internationaal Recht door Fabian Van Samang
• Varia: Sonderkommando en Arbeitsjuden: Dwangarbeiders van de dood / Hoe ziet uw eigen Sporen van herinnering eruit? Een pedagogisch hulpmiddel bruikbaar voor iedereen / Mogen wij u voorstellen... Een aantal nieuwe rubrieken om de leerkracht van vandaag beter van dienst te kunnen zijn

 

Sporen van herinnering nr. 17 (pdf) – september

• Actualiteit: De herdenking van honderd jaar Eerste Wereldoorlog in België: de Federale Republiek Duitsland en de reconstructieve ethiek door Geneviève Warland, Laurence van Ypersele en Valérie Rosoux (Université catholique de Louvain)
• Vraagstuk: De striproman Irmina: een vraaggesprek over discriminatie, keuzevrijheid en herinnering met de auteur Barbara Yelin, interview door Fransiska Louwagie (Stanley Burton Centre for Holocaust and Genocide Studies, University of Leicester) en Fabian Van Samang (Doctor in de Moderne Geschiedenis en Leerkracht in het Klein Seminarie Roeselare)
  + Pedagogische toepassing: ‘Kristalnacht’ door Alexander Korb (Stanley Burton Centre for Holocaust and Genocide Studies, University of Leicester)
• Uitgediept: Frans-Joodse jeugd onder het Vichy regime: een nieuwe zienswijze door Daniel Lee (Brasenose College, University of Oxford)
  + Pedagogische toepassing: Het dagelijks leven van Joden onder Vichy door Daniel Lee
• Varia: De ontwikkeling van pedagogische projecten: Wat is een ‘Commissie voor Onderwijs en Vorming’? / Cineclub: Verdoken beelden: film ‘Phoenix’ / Studiereis: In het spoor van de Shoah in Polen 

 

Sporen van herinnering nr. 16 (pdf) – juni

• Actualiteit: De Trein der 1000. De herinnering tegemoet
  
• Vraagstuk: Idealisme en Grand Opéra - La Juive (1835) - van Eugène Scribe en Fromental Halévy kritisch belicht door Pieter Baert (Master in de Theater- en Filmwetenschappen)
  + Pedagogische toepassing
• Uitgediept: Kommandant in Auschwitz: Rudolf Höss neemt het woord door Anneleen Spiessens (vzw Auschwitz in Gedachtenis - Universiteit Gent)
  + Pedagogische toepassing: Het getuigenis van de beul: Van de Shoah tot Indonesië (pdf)
  
• Varia: Studiereis: De aangepaste site van Chelmno / Tentoonstelling: De bevrijding van de kampen en de opvang van de gedeporteerden. De nieuwe tentoonstelling van Stichting Auschwitz / Wedstrijd: De jaarlijkse wedstrijd van Stichting Auschwitz voor de 3de graad secundair onderwijs / Dubbele tentoonstelling: Bevrijding! Belgen in Duitse kampen. Kazerne Dossin en Fort van Breendonk

 

Sporen van herinnering nr. 15 (pdf) – maart

• Actualiteit: De genocide van de Armeniërs
• Uitgediept: Diksmuide. Een vernieuwd Museum aan de IJzer door Anneleen Spiessens (vzw Auschwitz in Gedachtenis)
  
• Varia: Theater: La Juive. Fromental-Halévy / Vormingsdag: Het nazi-vernietigingsproces. Een technische invalshoek / Studiereis: In het spoor van de Shoah in Polen / Cineclub: Verdoken beelden / Evenement: Nationale dag van de politieke gevangene / Toetssteen Herinneringseducatie

 

2014

Sporen van herinnering nr. 14 (pdf) – december

• Actualiteit: België in de Eerste Wereldoorlog: tussen feit en fictie. Interview met Sophie De Schaepdrijver (Penn State University)
• Vraagstuk: Verwaarloosd verleden. De Arabische wereld en haar impact op de Eerste Wereldoorlog (1910-1922) door Fabian Van Samang, Doctor in de Moderne Geschiedenis en Leerkracht in het Klein Seminarie Roeselare
  + Pedagogische toepassing: Bijkomend perspectief door Fabian Van Samang
• Uitgediept: Slachtoffers of ‘subversieve elementen’? De beeldvorming van de desaparecidos in de Argentijnse pers na de val van de dictatuur door Claudia Feld (CIS-CONICET / IDES)
  + Pedagogische toepassing: Een schuldige beeldvorming? door Fransiska Louwagie, Lecturer in French Studies, Stanley Burton Centre for Holocaust and Genocide Studies, University of Leicester en Fabian Van Samang
• Varia: Wedstrijd: Schreeuw het uit tegen onrecht! / Boek: Hanns en Rudolph / Liefdadigheidsavond onder de Hoge Bescherming van Zijne Majesteit de Koning: Een trein naar de herinnering / Evenement: 38^ste studiereis naar Auschwitz 

 

Sporen van herinnering nr. 13 (pdf) – september

• Actualiteit: Van Het Achterhuis naar de bühne – Anne Frank, het succes van een symbool. Interview met David Barnouw, oud-medewerker van het NIOD (Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie), en auteur van onder meer Het fenomeen Anne Frank (Bert Bakker, 2012)
• Vraagstuk: Het gebruik van film in Holocausteducatie – over De jongen in de gestreepte pyjama door Michael Gray, doctorandus, Centre for Holocaust Education, Institute of Education, Universiteit van London
  + Pedagogische toepassing:  Onderzoeksopdracht door Fabian Van Samang, Doctor in de Moderne Geschiedenis en Leerkracht in het Klein Seminarie Roeselare
• Uitgediept: Rwanda – de aankondiging van een tragedie die niemand voor mogelijk hield door Colette Braeckman, journaliste bij Le Soir
  + Pedagogische toepassing: De genocide in perscartoons en foto’s door Fransiska Louwagie, Lecturer in French Studies, Stanley Burton Centre for Holocaust and Genocide Studies, University of Leicester en Caroline Sharples, Doctor in de Geschiedenis, Centre for German-Jewish Studies, University of Sussex
• Varia: Publicatie: Martelaarssteden / Prijsuitreiking: Jozef Ter Weduweprijs / Lerarendag: ‘Beleef een beklijvende en boeiende dag vol geschiedenis en actualiteit!’ / Studiereis: ‘In het Spoor van de Shoah in Polen’ / Film: Der Anständige

 

Sporen van herinnering nr. 12 (pdf) – juni

• Actualiteit: Een nieuwe studiereis om de andere plekken van uitroeiing te ontdekken in Polen door Frédéric Crahay, zakelijk directeur van de vzw Auschwitz in Gedachtenis
• Varia: Wedstrijd: Jaarlijkse wedstrijd van Stichting Auschwitz; Lectuur: Roman R. Kent, My dog Lala – Het aangrijpende en waargebeurde verhaal van een jongen en zijn hond in een Poolse getto, 2014. 

 

Sporen van herinnering nr. 11 (pdf) – maart

• Actualiteit: De Trein der 1000 naar Auschwitz-Birkenau – mei 2015
• Uitgediept: De vervolging van de Roma en Sinti tijdens de Tweede Wereldoorlog door Jean-François Forges, Historicus
• Varia: Tentoonstelling Rwanda, Wounded Vision; Pedagogische mapjes; Heropening Museum: Volledige heringericht heropening Museum aan de IJzer

 

2013

Sporen van herinnering nr. 10 (pdf) – december

• Actualiteit: De kelders van het Gestapohoofdkwartier in Brussel. Het verhaal van een ontdekking door Daniel Weyssow, Projectverantwoordelijke vzw Auschwitz in Gedachtenis
• Vraagstuk: Interview met Robert Gordon. De herinnering voorbij: Italië en de Holocaust door Simona Storchi, Doctor in Italiaanse Studies, University of Leicester en Robert Gordon, Doctor in Italiaanse Studies, Serena Professor of Italian, University of Cambridge
  + Pedagogische toepassing: De ‘Italiaanse’ Holocaust in de literatuur en op het scherm door Robert Gordon, Doctor in Italiaanse Studies, Serena Professor of Italian, University of Cambridge
• Uitgediept: ‘Duister toerisme’ in de concentratiekampen? door Sarah Hodgkinson, Doctor in de Psychologie, University of Leicester
  + Pedagogische toepassing: Herinneringsreizen vandaag
• Varia: Lectuur: Wendy Lower, Hitlers furiën: Vrouwelijke beulen in de killing fields van de Holocaust, Spectrum, 2013; Boyd van Dijk, Leven naast het kamp: Kamp Vught en de Vughtenaren 1942-1944, Spectrum, 2013; Kranten van toen opnieuw uitgegeven: De Oorlogskranten 1914-1918, Albertas, 2013; Opleiding: Vredeseducatie; Forum ‘De tegenstem’

 

Sporen van herinnering nr. 9 (pdf) – september

• Actualiteit: Geweld en herinneringsoverdracht in stripverhalen door Mylène Herry, Framespa, UMR 5136 (CNRS); Doctoranda universiteit Toulouse-Le Mirail II
• Vraagstuk: In de schaduw van de Tweede Wereldoorlog: Massaal geweld in Kroatië door Alexander Korb, Stanley Burton Centre for Holocaust and Genocide Studies, University of Leicester; Simon Wiesenthal Institut Wenen
  + Pedagogische toepassing: De rassenwetten in de onafhankelijke staat Kroatië
  
• Uitgediept: Misdaden tegen de mensheid binnen het internationaal recht door Florent Bussy, Leerkracht filosofie, lyceum Anguier, Eu (Seine-Maritime); Docent filosofie, universiteit van Rouen
  + Pedagogische toepassing: Misdaden tegen de mensheid onderscheiden
  
• Varia: Tentoonstelling: XXI^ste konvooi 31 juli 1943; Lectuur: Elrud Ibsch, Overleven in verhalen: van ooggetuigen naar 'jonge wilden'. Joodse schrijvers over de Shoah, Garant, 2013 en Roger Rutten, De nazirazzia van 25 mei 1943, EPO, 2013.

 

Sporen van herinnering nr. 8 (pdf) – juni

 

Sporen van herinnering nr. 7 (pdf) – maart

 

2012

Sporen van herinnering nr. 6 (pdf) – december

 

Sporen van herinnering nr. 5 (pdf) – september

 

Sporen van herinnering nr. 4 (pdf) – juni

 

Sporen van herinnering nr. 3 (pdf) – maart

 

2011

Sporen van herinnering nr. 2 (pdf) – december

 

Sporen van herinnering nr. 1 (pdf) – september 2011

• Editoriaal door Henri Goldberg, Philippe Mesnard, Fransiska Louwagie, Fabian Van Samang
• Actualiteit: De reis als overgang door Philippe Mesnard
• Vraagstuk: ‘Ondergedoken kinderen’. Een reizende tentoonstelling voor scholen door Éric B. Lauwers
• Uitgediept: Deogratias van Stassen. De Tutsi-genocide in het stripverhaal door Vincent Marie
• Varia

 

 

Vorige formule Sporen

Sporen 45 – april-juni – Ingekleurd(e) verleden(s)

Sporen 44 – januari-maart – De Trein der 1000 naar Auschwitz-Birkenau in Mei 2012

 

2010

Sporen 43 – oktober-december

Sporen 42 – juli-september – Speciaal Nummer Herdenking

Sporen 41 – april-juni

Sporen 40 – januari-maart – Dag van de Democratie en Verdraagzaamheid 2010

 

2009

Sporen 39 – oktober-december – Studiereis Auschwitz / Expo '14-'45

Sporen 38 – juli-september – Expo Primo Levi

Sporen 37 – april-juni – 'Thuis in de Stad'. (Stads)wandelingen en Herinnering

Sporen 36 – januari-maart – Special: www.Herinneringseducatie.be

 

2008

Sporen 35 – oktober-december

Sporen 34 – juli-september

Sporen 33 – april-juni

Sporen 32 – januari-maart – Het project 'Thuis in de Stad'

 

2007

Sporen 31 – oktober-december – Kunst in de klas of werken met gedichten

Sporen 30 – juli-september – Holocaust & jeugdliteraire teksten

Sporen 29 – april-juni

Sporen 28 – januari-maart – Herinneringseducatie in Vlaanderen

 

 

• Vorige
• Volgende